O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi farg‘ona davlat universiteti tarix fakulteti

O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI
OLIY VA O‘RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI
FARG‘ONA DAVLAT UNIVERSITETI
TARIX FAKULTETI
O’ZBEKISTON TARIXI KAFEDRASI
5120300- Tarix (jahon mamlakatlari bo‘yicha) ta’lim yo‘nalishi
III - kurs 19.76 B guruh talabasi Qo’ldosheva Gulafzoning
O’zbekiston davlatchiligi tarixi fanidan
O’zbek xonliklari diplomatiyasi
mavzusidagi
KURS ISHI
Ilmiy rahbar: N.Alimova
FARG’ONA - 2022


KIRISH………………………………………………………………………………………...2-4
I Bob O'zbek xonliklarining tashkil topishi…………………………………….5
1.1 Xiva xonligining tashkil topishi …………………………………….............5-7

2. 
   Buxoro xonligining tashkil topishi ……………………………………........7-9
   

1.3 Qo`qon xonligining tashkil topishi ………………………………..……..10-13
II Bob O'zbek xonliklarining diplomatik munosabatlari…………………....13
2.1 Xiva xonligidagi diplomatik munosabatlari……………………………...13-15
2.2 XVI-XVII asrlarda Buxoro amirligining diplomatik munosabatlari…….15-18
2.3 Qo'qon xonligidagi diplomatik munosabatlari…………………………..19-27
Xulosa……………………………………………………………………….28-29
Foydalanilgan adabiyotlar……………………………………………….........31

KIRISH


Oʻzbekiston oʻz mustaqilligini qoʻlga kiritgach, jamiyatimiz hayotining barcha sohalarida tubdan oʻzgarishlar va islohotlar amalga oshirila boshlandi. Vatanimiz mustaqilligi barcha sohalarda boʻlgani kabi, tarixchi olimlar zimmasiga ham masʼu- liyatli vazifalarni yukladi. Jumladan, sovet hukmronligi yil- larida soxtalashtirilgan tariximizni turli tazyiqlardan xoli ravishda haqqoniy va obʼektiv yoritish vazifasi tarixchi olim- lar oldiga quyilgan asosiy talablardan biriga aylandi. Uzligimizni anglash, vatanimiz tarixiga nisbatan xolis va haqqoniy qarash, milliy qadriyatlarimizning qayta tiklanishi aynan mustaqillik sharofati bilan yuzaga chiqsi. Uzbekiston qadim zamonlardan Gʻarb va Sharqni bogʻlovchi qulay, tarixiy-geografik mintaqada joylashganligi, Buyuk Ipak yulining asosiy yunalishlari mamlakatimiz hududidan oʻtganligi turli xalqparning iqgisodiy, siyosiy, maʼdaniy va diplomatik aloqalarida muhim oʻrin egallab kelgan. “Tarixan hozirgi Oʻzbekistonning hududi shunday joy boʻlganki, bu yerda koʻhna savdo yoʻllari (mashhur Buyuk Ipak yoʻli) tutashgan, jushqin tashqi aloqalar va turli madaniyatlarning bir-birini uzaro boyitishi jarayoni kechgan hudud hisoblangan”. Ana shunday aloqapar natijasi oʻlaroq, XVI-XX asr boshlarida Oʻrta Osiyo xonliklarining qoʻshni davlatlar bilan aloqalari taraqqiy qilib borgan. Oʻrta Osiyo davlatlari uzoq davrlar mobaynida Xitoy, Hindiston, Eron, Afgʻoniston va Sharkdagi boshqa mamlakatlar hamda Rossiya bilan iqtisodiy, siyosiy va madaniy aloqalarda boʻlib keldilar. Ayniqsa, Oʻzbekistonning koʻshni davlatlar bilan hozirgi kundagi yaqin doʻstona aloqalar oʻrnatishga qaratilgan tashqi siyosatining ildizlari oʻsha uzoq tarixiy davrlarga borib taqaladi. Maʼlumki, XVI asrdan boshlab Oʻrta Osiyo hududida Buxoro va Xiva xonliklari, XVIII asr boshlarida esa Qoʻqon xonligi vujudga kelgan. XVI-XX asr boshlarida Oʻrta Osiyo xonliklari Sharq davlatlari, jumladan Xitoy, Hindiston, Eron, Afgʻoniston va Rossiya bilan savdo-iqtisodiy, siyosiy va madaniy aloqalarni amalga oshirgan. Koʻp sonli manbalar, sayyoqlarning yozganlari, elchilik xujjatlari, elchilarning hisobotlari, statistik hisobotlar va ilmiy adabiyotlar xonliklarning tashqi munosabatlari haqida maʼlumotlar beradi. Mustaqillikning dastlabki yillaridanoq Oʻzbekiston tarixining muhim sahifalari qayta koʻrib chiqila boshlandi. “Hozir esa asosiy vazifa tarixiy tahlilni ilmiy jihatdan xolisona va halol amalga oshirishdan iboratdir”. Shu oʻrinda, Urta Osiyo xonliklarining XVI-XX asr boshlaridagi chet davlatlar bilan munosabatlari tarixi nafaqat Oʻzbekiston tarixi, balki butun Markaziy Osiyo mintaqasi xalqlari tarixi uchun ham muhimligini taʼkidlash lozim. Xususan, oʻzaro savdo- iqgisodiy, siyosiy va madaniy munosabatlardan mintaqadagi barcha xalqlar bir xilda manfaatdordir. Bugungi kun tarix fanida Oʻrta Osiyo xonliklarining chet davlatlar bilan munosabatlari masalalari tarixi va tarix- shunosligi bir qadar oʻrganilganiga qaramay, tadqiqotlar butun davrni toʻliq qamrab ololmagan. Oʻzbekistonning soʻngti oʻrta asrlar tarixini oʻrganishda manbalar, ilmiy asarlar, elchilarga berilayotgan topshiriqlar, arxiv matariallari, sayyohlarning yozganlarini ilmiy isteʼmolga tortish katta ahamiyatga ega. Zero, muhim tarixiy maʼlumotlar voqea zamondoshlarining va guvohlari tomonidan yozib qoldirilgani, ularda jarayonlarga mualliflar munosabati mujassamligi ularning tarixiy manba sifatidagi qiymatini oshiradi. Manbalarni qiyosiy tahlil qilish esa chet el bilan aloqalarimizning haqqoniy tarixini yoritish, xolis ilmiy xulosapar chiqarishga yordam beradi. Monografiyada tadqiq etilayotgan masalaning dolzarbligi va yangiligi shundaki, unda ilk bor Oʻrta Osiyo xonliklarining chet davlatlar bilan munosabatlari rus tarixshunosligi va manbalari asosida tarixshunoslik nuqtai nazaridan tadqiq etilgan. Aynan oʻsha davr rus adabiyoti va manbalaridagi maʼlumotlarni qiyosiy oʻrganish xonliklarda kechgan siyosiyAfgʻoniston va Rossiya bilan savdo-iqtisodiy, siyosiy va madaniy aloqalarni amalga oshirgan. Koʻp sonli manbalar, sayyoqlarning yozganlari, elchilik xujjatlari, elchilarning hisobotlari, statistik hisobotlar va ilmiy adabiyotlar xonliklarning tashqi munosabatlari haqida maʼlumotlar beradi. Mustaqillikning dastlabki yillaridanoq Oʻzbekiston tarixining muhim sahifalari qayta koʻrib chiqila boshlandi. “Hozir esa asosiy vazifa tarixiy tahlilni ilmiy jihatdan xolisona va halol amalga oshirishdan iboratdir”. Shu oʻrinda, Urta Osiyo xonliklarining XVI-XX asr boshlaridagi chet davlatlar bilan munosabatlari tarixi nafaqat Oʻzbekiston tarixi, balki butun Markaziy Osiyo mintaqasi xalqlari tarixi uchun ham muhimligini taʼkidlash lozim. Xususan, oʻzaro savdo-iqgisodiy, siyosiy va madaniy munosabatlardan mintaqadagi barcha xalqlar bir xilda manfaatdordir. Bugungi kun tarix fanida Oʻrta Osiyo xonliklarining chet davlatlar bilan munosabatlari masalalari tarixi va tarix- shunosligi bir qadar oʻrganilganiga qaramay, tadqiqotlar butun davrni toʻliq qamrab ololmagan. Oʻzbekistonning soʻngti oʻrta asrlar tarixini oʻrganishda manbalar, ilmiy asarlar, elchilarga berilayotgan topshiriqlar, arxiv matariallari, sayyohlarning yozganlarini ilmiy isteʼmolga tortish katta ahamiyatga ega. Zero, muhim tarixiy maʼlumotlar voqea zamondoshlarining va guvohlari tomonidan yozib qoldirilgani, ularda jarayonlarga mualliflar munosabati mujassamligi ularning tarixiy manba sifatidagi qiymatini oshiradi. Manbalarni qiyosiy tahlil qilish esa chet el bilan aloqalarimizning haqqoniy tarixini yoritish, xolis ilmiy xulosapar chiqarishga yordam beradi. Monografiyada tadqiq etilayotgan masalaning dolzarbligi va yangiligi shundaki, unda ilk bor Oʻrta Osiyo xonliklarining chet davlatlar bilan munosabatlari rus tarixshunosligi va manbalari asosida tarixshunoslik nuqtai nazaridan tadqiq etilgan. Aynan oʻsha davr rus adabiyoti va manbalaridagi maʼlumotlarni qiyosiy oʻrganish xonliklarda kechgan siyosiy ijtimoiy-iqgisodiy va madaniy jarayonlarni chet elliklarning nazari orkali yanada toʻlaroq yoritish imkonini beradi. Oʻtgan yillar mobaynida tarixchi olimlar mahalliy manbalar, rus mualliflarining asarlari, arxiv hujjatlari, mahalliy matbuot materiallarini hamda statistik xarakterdagi asarlarni alohida eʼtibor bilan oʻrgana boshladilar. B.A. Axmedov, Gʻ. Ahmadjonov, N. Abduraximova, HN. Bobobekov, B.M. Babadjanov, X.G. Gulyamov, H. Ziyayev, D.H. Ziyayeva, A.A.Madraimov va boshqalar manbalarga ijodiy yondoshib, tadqiqotlar olib bordilar. Bu davrda yaratilgan asarlarda Oʻrta Osiyo davlatlaridagi ijtimoiy-siyosiy vaziyat, iqtisodiy hayot, ijtimoiy-iqtisodiy munosabatlar va madaniy hayot boʻyicha turkum materiallar toʻplangan. Mustaqillik davrida Oʻzbekiston tarixshunosligida XVI-XX asr boisharida mavzuga taalluqli manbalar, ilmiy va tarixiy adabiyotlar, davriy matbuot materiallari, arxiv hujjatlari majmuiy ravishda yangicha metodologik nuqgai nazardan tadqiq etilmagani ushbu tadqiqotmizni olib borishimizga turtki boʻldi.