O‗zbekiston respublikasi oliy va o‗rta maxsus ta‘lim vazirligi guliston davlat universiteti turdiqulov T

Dastlabki zotga mansub hayvonlar sifatiga qo’yiladigan talablar.
Bo‘lajak 
zotning sifati, ularning qaysi zotga mansubligi bilan emas, balki chatishtirish 
uchun tanlab olingan hayvonlarning individual xususiyatlari bilan aniqlanadi. 

---

104 
M.F.Ivanov ukraina dasht oq cho‘chqa zotini yaratishda, yon atrofdagi qishloqlarni 
ancha vaqt sinchkovlik bilan kuzatib, tajriba uchun mos keladigan, ko‘nglidagidek 
hayvonlarni qidirdi. U faqatgina mahalliy cho‘chqalarni tanlab olmasdan, yangi zot 
yaratish bo‘yich rejalashtirilgan ishini amalga oshirish yo‘lida juda qimmatli 
hayvonlarni tanlab oldi. Masalan, № 80-raqamli ona cho‘chqa ko‘krak 
aylanasining o‘lchami yirik oq cho‘chqa zotiga mansub to‘ng‘iznikidan ham katta 
bo‘lgan. U erkak cho‘chqalarni tanlashda, yanada qat‘iyatli va diqqat-e‘tiborini 
kuchaytirdi. Chatishtirish uchun mo‘ljallangan yirik oq cho‘chqa zotlarini tanlab 
olish uchun u Sovet Ittifoqining ko‘plab naslchilik xo‘jaliklarini va Angliya 
davlatini kezib chiqdi. Askaniya rambulesi qo‘y zotini yaratishda foydalangan 
rambule qo‘chqorlarini tanlab olish uchun esa Amerikaga ham borib keldi. 
Yuqorida qayd etib o‘tilganidek, chatishtirish natijasida olingan duragay 
avlodlarning irsiy o‘zgaruvchanligi juda katta bo‘ladi. Shuning uchun ularni, 
birinchi bo‘g‘inidan boshlab tanlash ishlariga e‘tiborni va talabchanlikni 
kuchaytirish kerak bo‘ladi. 
Yangi zot yaratish maqsadida chatishirish usulida tizimlar bilan ishlash.
 
Yangi zot yaratish maqsadida chatishtirish usulining nazariy asoslarini ishlab 
chiqishda, chatishtirish ishlarining birinchi bosqichidayoq bir nechta alohida 
guruhlar, ya‘ni tizimlar bo‘yicha ish olib borishga e‘tibor berilgan. Tizimlarning 
har birida bir xil variantdagi chatishtirish qo‘llaniladi, lekin bir tizimdagi 
hayvonlar boshqa tizimda chatishtirilayotgan dastlabki zotdagi hayvon vakillari 
bilan qarindosh bo‘lib qolmasligi kerak. Masalan, ukraina dasht oq cho‘chqa zotini 
yaratishda dastlabki zot namoyandalari sifatida: Askaniya tizimidan – Kerzon 378, 
Bar-Non 197 va Bar-Non 15 raqamli yirik oq cho‘chqa zotiga mansub to‘ng‘izlar, 
ukraina zotiga mansub № 8, nomersiz, № 90 va № 30-raqamli ona cho‘chqalar 
bilan juftlash uchun tanlab olingan. Ular ona va ota tomonidan ham bir-biriga 
qarindosh bo‘lmagan. 
Chatishtirishda qatnashayotgan erkak va urg‘ochi hayvon vakillari kelib 
chiqishi bilan birga, sifat ko‘rsatkichlari bo‘yicha ham o‘zaro farqlanishi kerak. 
Shuning uchun ularni ma‘lum bir ish bosqichiga qadar(ko‘zlangan maqsadga 

---

105 
erishguncha) alohida urchitilishi juda foydalidir. Buning natijasida ularning har 
biridagi mavjud foydali irsiy belgilarning mustahkam saqlanib qolishiga 
imkoniyat yaratiladi. Keyinchalik, ushbu tizimlarni o‘zaro urchitilsa, ularning har 
biriga xos bo‘lgan irsiy belgilarning keyingi avlodlarda birgalikda yuzaga 
chiqishiga va inbriding depressiyasining oldi olinishiga erishiladi.