O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi guliston davlat universiteti L. A. Botirova, D. M. Tagayeva

2.
 
O’simliklarning lotincha nomlari o’qish qoidalarini biladi.
 
 
Kerakli jihoz va materiallar: 
o’simliklar aniqlagichi, gerbariylar, rasmlar, lupa, 
slaydlar. 
Qisqacha nazariy ma’lumotlar.
O'simliklarning nomenklatura qoidalari rasmiy ravishda tan olingan botanika 
nomenklaturasining xalqaro kodeksi tomonidan yer yuzida tarqalgan o'simliklarni 
birliklari sifatida 23 taksonomik birlik qabul qilingan. Xususan: Riegnum vegetabile-
buning so'zma-so'z tarjimasi o'simliklar olami; Devisio- bo'lim; Subdevisio - kenja 
bo'lim; Klassus - ajdod; Subklassus -kenja ajdod; Ordo - qabila; Subordo -kenja qabila; 
Familia - oila; Subfamilia - kenja oila; Genus -turkum; Subgenus - kenja turkum; 
Species -tur; Subspecies - kenja tur; Varietales - variatsiya; Subvarietas -kenja 
variatsiya; Forma - (forma) shakl. 
O'simliklar sistemasidagi taksonomik birliklarning asosiylari bo’lim, ajdod qabila, 
oila, turkum, tur bulib, har bir o'simlik turi shu taksonomik birlikka mansub. 
O'simliklar olamining eng kichik va asosiy taksonomik birligi tur hisoblanadi. Xuddi 
hayvonot olamidagidek taksonomik birliklar va ularga taalluqli o'simliklar turlarining 
nomlari xalqaro lotin tilida beriladi. Masalan: 
Ordo Rosales
-qabilasi Ra'nogullilar, 
familia 
Rosaceae
-Ra'noguldoshlar oilasi, genus-Rosa-turkum na'matak, species 
Rosa 
canina
-tur-itburun va hokazo. Botanika nomenklaturasining xalqaro kodeksi 
o'simliklar olamini taksonomik birliklarini atashda chalkashliklar sodir bo'lmasligi 

---

47 
uchun har bir taksonomik birlikning oxirini quyidagi qo'shimchalar bilan tugashini 
tavsiya qiladi. Bo’lim -
phyta
, ajdod -
opsida
, qabila -
ales
, oila -
aseae
, turkum - us.
O'simlikning nomi yozilganda uning ikkinchi qismi (tur nomi odatda lotin tilida, 
atoqli yoki turdosh ot bo’lishidan qat'iy nazar kichik harf bilan yoziladi. Masalan, 
Triticum durum
-qattiq bug’doy, 
Tulipa qreigi
- Greygi lolasi. Misollardan ko'rinib 
turibdiki, bu qoida o'zbek tili qoidalariga to’g'ri kelmaydi. O'zbek tilida o'simlik 
nomlari aytilganda uning nomi turkum nomidan oldin turadi. Masalan, Bibershteyn 
lolasi - 
Tulipa Biebersteinia
; Oq qayin - 
Betula alba
- kattik bug’doy - 
Triticum durum
va hokazo. Agar lotin tilidan aynan tarjima qilinsa, qayin oq, bug’doy qattik, lola 
bibershteyn bo'ladi. Bu qoidaga mos kelmaydi. Lekin lotin tilida o'simlik nomlari 
yozilganda 
yuqorida 
keltirilgan 
qoidaga 
rioya 
qilmoq 
zarur. 
Botanika 
nomenklaturasidagi qoidalardan yana biri shuki, o'simlikning nomi yozilganda albatta 
uni birinchi bor tavsifini bergan muallifning familiyasi tur nomidan so'ng to'liq yoki 
qisqartirilgan holda yoziladi 
Rosa canina Linnaeus
. Bunda Linneyni bosh xarfi, - L 
yoki bosh bo'g'ini beriladi: Masalan: Zakirov - Zak, Maximovitschi -Max va xokazo. 
Quyida sizga Sistematik birliklarning nomlari va qo’shimchalari shuningdek Dala va 
Shoxlangan qirqbo’g’im, Oq gulli namatak o’simliklari sistematik tahlili havola 
etilgan. Diqqat bilan tanishib chiqing.