O‘zbеkiston rеspublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi I. U. Raxmonov

11.3. Past kuchlanishli kabel liniyalarini kuchlanish yo‘qotilishi 
sharti bo‘yicha tekshirish. 
Elektr energetika tizimi iste’molchilarini sifatli enegiya bilan 
ta’minlash zarur. Elektr energiyasining eng asosiy sifat ko‘rsatgichlaridan 
biri bu iste’molchilarga berilayotgan kuchlanishning miqdori hisoblanadi. 
Kuchlanishni kerakli pog‘onada ushlab turish elektrotexnikaning murakkab 
masalalaridan biri hisoblanadi. Kuchlanishni stabillashtirish uchun 
o‘tkazgichlarning kesimini joiz kuchlanish bo‘yicha qabul qilish maqsadga 
muvofiqdir. 
11.10-rasm. Uch fazali tarmoqlarda kuchlanish yo‘qotuvi. 
Uch fazali tarmoqlarda kuchlanish yo‘qotuvining tahminiy qiymati 
quyidagicha aniqlanadi:
U
1
r
l, 
х
l 
U
2 
с 
U
1
I
x 
0
a
d

U
2
I*r
b
I

U 

---

159 
)
sin
cos
(
3
.


l
l
ish
x
r
I
U




Bu yerda, 
I
ish.
- hisobiy tok; 
r
l 
, x
l
- liniyaning aktiv va induktiv qarshiliklari; 
cos

- iste’molchining quvvat koeffitsienti.
Quyidagi rasmda aktiv va induktiv qarshilikga ega bo‘lgan liniyani 
induktiv xarakterli iste’molchini energiya bilan ta’minlayotgan holat uchun 
vektor diagrammasi ko‘rsatilgan.
Vektor 0
a
liniya oxiridagi kuchlanish U
2
ko‘rsatadi. Yuklamaning 
quvvat koeffisientini hisobga olib 

2
burchak ostida tok vektori I ni 
qo‘yamiz. Vektor 
av
vektor I bilan bir fazada bo‘lib, liniya aktiv 
qarshiligidagi kuchlanishning pasayishini ko‘rsatadi. 
ac
vektori liniyaning 
induktiv qarshiligidagi kuchlanishning pasayishi. 
ac
vektor vektori 
liniyadagi kuchlanishni tushuvi bo‘lib, U=U
1
-U
2
, ya’ni kuchlanishning 
pasayishi(падение) - bu vektor miqdor 
ad
oraliq liniyada kuchlanishning 
yo‘qotuvi(потери) - bu liniyaning boshi va oxirgi qismlaridagi 
kuchlanishlarning algebrik farqi(vektor qiymat emas).
O‘tkazgich va kabel simlarining kichik kesimlarida (25 mm
2
gacha) 
asosiy qarshilik sifatida aktiv qarshilik olinadi. 70 mm
2
dan katta bo‘lgan 
kesimlarda induktiv qarshilik albatta hisobga olinishi kerak. 
Kesimning 25-70 mm
2
oralig‘ida liniyaning induktiv qarshiligini 
aniq hisoblashlarda e’tiborga olinadi.
Liniyaning faqat aktiv qarshiligi hisobga olinganda. 

cos
3
.
l
his
r
I
U



Bu yerda, 
s
l
r


bo‘lganligi uchun 
s
l
I
U
his


cos
3
.



U holda, 

---

160 
U
l
I
S
x
his





cos
3
.
Bu yerda, 

- nisbiy o‘tkazuvchanlik, 
М
Ом мм





2
l 
- liniyaning uzunligi, (m) 
Joiz kuchlanish yo‘qotuvining miqdori ma’lum bo‘lganligi uchun 
liniya kundalang kesimi oson aniqlash mumkin. Ushbu formulani taxminiy 
hisoblarda ishlatish mumkin bo‘lib, xatoligi 20% gacha. Sanoat 
korxonalarining elektr tarmoqlarini hisoblashda liniyalarni aktiv va 
induktiv qarshiliklarini hisobga olib formuladan foydalanilsa xatolik 1,5% 
dan oshmaydi. Agar liniyalarning kuchlanishi 35-200 kV, uzunligi 200 km 
oshsa ularning sig‘im qarshiliklarini ham hisobga olishga to‘g‘ri keladi va 
liniyalarni “П” obrazli almashtirish sxemalarini ishlatish zarur bo‘ladi. 
Bunday liniyalarni sanoat korxonalarida juda ham uchrashini e’tiborga 
olib, biz ularni maxsus adabiyotlardan foydalanib mustaqil o‘rganishni 
tavsiya etamiz.