O‘zbеkiston rеspublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi I. U. Raxmonov

a
)
bir fazali ikki chulg‘amli uchun – S
1N

U
1N

I
1N 
;
b)
uch fazali ikki chulg‘amli uchun – S
1N

3
U
1N
I
1N
= 3U
1Nf
I
1Nf
.
Transformatorlarda FIK juda ham katta bo‘lganligidan ikki chulg‘amli 
transformatorda birlamchi
(
S
1N
) va ikkilamchi
(
S
2N
) chulg‘am nominal 
quvatlari taxminan bir xil bo‘ladi, ya’ni: S
1N 

S
2N
. 
Nominal kuchlanish
deganda har bitta chulg‘amning liniya 
kuchlanishi tushuniladi. Ikkilamchi chulg‘amning nominal kuchlanishi 
uchun U
2N

U
2(0)
qabul qilinadi. Transformatorning nominal toklari 
deganda quvvati S
1

S
2

S
N
va kuchlanishlari(U
1N
va U
2N
) bo‘yicha 
hisoblangan 1-2-chulg‘amlarning liniya qiymatlari tushuniladi. 
Bulardan 
tashqari
: 
1
) nominal chastota, 
f
N
; 
2
) fazalar soni, 
m
; 
3)
chulg‘amlarning 
ulanish sxemasi va guruhi;
4
) qisqa tutashuv kuchlanishi, 
u
q.t.
, (%); 
5
) 
transformatorning tipi;
6
) standart nomeri; 
7)
sovitish usuli va boshqa 
ayrim ma’lumotlar keltiriladi. 
8.2. Podstansiyalarda transformatorlarning soni va quvvatini 
tanlash 
Transformatorlarning sonini tanlash 
Korxonaning ratsional elektr ta’minoti tizimini yaratishda BPP va 
sex podstansiyalaridagi kuch transformatorlarning soni va quvvatlarini 
texnik va iqtisodiy nuqtai nazaridan to‘g‘ri tanlash katta ahamiyatga ega. 
Texnik ko‘rsatgichlarga elektr ta’minoti sxemasining ishonchliligi, 
ekspluatatsiyada qulayligi, jihozlarni uzoq muddatda ishlay olishi, 
avtomatlashganlik darajasi va h.k. kiradi. Iqtisodiy ko‘rsatgichlarni esa 

---

108 
asosan boshlang‘ich kapital mablag‘ va yillik sarf-xarajatlar kiradi. 
Korxona uchun kuch transformatorlarning soni va quvvatlarini tanlashda 
ikki yoki ko‘p variantlar tahlil qilinib, ulardan eng ma’quli olinadi. 
Variantlarning iqtisodiy samaradorligini aniqlashda quyidagi 
formulalardan foydalaniladi: 
B
А
A
B
C
C
K
K
Т


yoki 
C
K
P
Z
nom


Bu yerda, 
K
A
, K
B
- A va B variantlar uchun ketadigan boshlang‘ich 
kapital mablag‘lar[ming so‘m]; 
C
A
, C
B
- ushbu variantlar uchun yillik 
ekspluatatsiya sarf–xarajatlar[ming so‘m/yil]; Z-yillik keltirilgan sarf-
xarajatlar; T-chiqimlarni qoplash muddati, bu davrda kapital mablag‘i katta 
bo‘lgan variantda yillik eksplatatsiya sarf-xarajatlarning kamligi hisobiga 
boshlang‘ich mablag‘ning qo‘shimcha chiqimlarni qoplanadi. T ga teskari 
bo‘lgan miqdorni iqtisodiy samaradorlik koeffitsienti deyiladi:
Р
Т

1
Energetikaning hisob-kitob ishlarida chiqimlarning qoplash me’yoriy 
(normativ) qiymati belgilangan. Shunga binoan,
Р
Т

1
- me’yoriy iqtisodiy samaradorligi koeffitsienti bo‘lib, uning 
qiymatini 0,15 ga teng deb qabul qilingan. U holda chiqimlarni 
qoplashning me’yoriy muddati
67
,
6
1


’
т
Т
- yilni tashkil etadi.

---

109 
8.2-rasm. Kuch transformatorlarning soni va quvvatlarini tanlash. 
Korxona elektr ta’minoti tizimidagi transformatorlar tanlanganda 
ularning ikkita yoki uchta standart quvvatli bo‘lishiga erishish maqsadga 
muvofiqdir. Bunda zahiridagi transformatorlar soni kamayib, buzilganini 
almashtirishni osonlashadi. 
35 kV va undan katta kuchlanishli podstansiyalarning sxemalarida 
yuqori kuchlanishli tomonlarida o‘zgichlar ishlatilmasa ta’minot tizimi 
katta 
miqdorda 
arzonlashadi. 
Barcha 
chekka 
podstansiyalar 
loyihalashtirilganda yuqori kuchlanishli qismiga uzgichlar o‘rniga qisqa 
tutashtirgichlar va ajratgichlar qabul qilish tavsiya etiladi. Sex 
podstansiyalarida transformatorlarni yuqori kuchlanishli liniyalariga 
ayrgichlar 
yoki 
ayrgich-saqlagichlar 
yoki yuklamani o‘chirgich-
saqlagichlar orqali ulash to‘g‘ri bo‘ladi. 
BPP va MTP lardagi trasformatorlar soni elektr ta’minotiga bo‘lgan 
ishonchlilik darajasi bilan aniqlanadi. Ko‘rsatilgan tasvirda bir va ikki 
transformatorli podstansiyaning sxemalari keltirilib, ularda yuqori 
kuchlanishli ayrgich, uzgich, transformator kichik kuchlanishli uzgich va 
ayrgichlar ketma-ket ulangan.
Keltirilgan sxemalardan ikkinchisi iste’molchilarni elektr energiyasi 
bilan ta’minlashda ishonchli hisoblanadi. Bir transformator ishdan chiqsa 
ikkinchisi buzilgan transformatorni ta’mirlash yoki almashtirishga 
ketadigan vaqt oralig‘i uchun 100% li ishonchilikni ta’minlaydi.
Birinchi 
toifali 
istemolchilarni 
ikkita 
transformatorli 
podstansiyalardan ta’minlash zarur bo‘lib, har bir transformator ayrim 
shina seksiyalariga ulanishi kerak. Kichik kuchlanishli ishchi shinalar 
seksiyalari ham alohida saqlanadi. Bu esa kichik kuchlanishli 
tarmoqlarning ish sharoitlarini yaxshilab, Q.T. tokining miqdorini ikki 
marotaba kamaytiradi. 

---

110 
Ikkinchi toifali iste’molchilarni ikki trasformatorli yoki bir 
transformatorli podstansiyadan(zahiridagi transformatorni biror soat 
davomida almashtirish imkoni bo‘lganda) energiya bilan ta’minlash 
mumkin.
Uchinchi toifali iste’molchilar zahirada transformator mavjud 
bo‘lganda, bir transformatorli podstansiyaga ulanishlari mumkin.