O‘zbеkiston rеspublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi I. U. Raxmonov

s
I
S
Q


-transformatorning salt ish rejimidagi reaktiv 
quvvat; 

---

114 
100
%
.
.
.
.
.
.
t
q
tr
n
˜
t
q
U
S
Q


-transformatorning qisqa tutashuv rejimidagi 
reaktiv quvvat; 
%
.
.
yu
s
I
-salt ish rejimidagi tok(ma’lumotnomalarda beriladi); 
%
.
.
t
q
U
-transformator q.t. rejimida kuchlanish(ma’lumotnomalarda 
beriladi). 
Bu munosabatni quyidagicha yozish mumkin: 
2
.
2
.
'
.
'
.
'
yuk
tr
n
t
q
yu
s
T
S
S
P
P
P





soddalashtirish maqsadida, ushbu belgilashlarni kiritamiz:
'
.
.
yu
s
P

=a;
2
.
.
'
.
.
tr
n
T
Q
S
P

=b 
U holda,
2
.
'
yuk
T
bS
a
P



Shu formula asosida elektr ta’minoti tizimidagi keltirilgan 
nobudgarchilik miqdori va elektr yuklama orasidagi bog‘lanishini 
chizishimiz mumkin. Rasmda transformatorlarning alohida va parallel 
ishlagan holatlardagi aktiv nobudgarchiligining o‘zgarish grafiklari 
keltilgan. 
Keltirilgan grafiklarni tahlil shuni ko‘rsatadiki, agar yuklama 0

S
1
oralig‘ida bo‘lganda birinchi transformator yuklanishi kerak, chunki bu 
holda birinchi transformatorning keltirilgan aktiv quvvat nobudgarchiligi
minimum bo‘ladi. Agar S
1

S
yu

S
z
shart bajarilsa ikkinchi transformatorni 
yuklatish maqsadga muvofiq. 

---

115 
Agar S
yu
>S
z
bo‘lsa, ikkila transformatorlarni parallel ulab 
yuklatilganda nobudgarchiliklarni miqdori kichik bo‘ladi. 
8.4-rasm. Transformator quvvatining isrofiga bog‘liqligi. 
A nuqtada 


Т
Т
1
2
'
'

bo‘lganligi uchun
 
va 
2
1
1
2
.
b
b
a
a
S
А
YUK



yoki 
1
2
2
1
.
b
b
a
a
S
А
YUK



Podstansiyada bir xil ikkita transformator mavjud bo‘lsa, 
2
.
.
.
.
.
2
2
.
.
'
.
.
2
'
.
2
2
.
.
.
'
.
.
1
'
.
.
1
2
)
2
(
2
;
2
;
i
t
n
t
q
i
t
n
t
q
p
s
i
t
n
T
Q
p
s
S
S
b
a
S
b
F
a










'
.
.
'
.
.
.
2
1
1
2
.
2
˜
t
q
yu
c
tr
n
А
YUK
P
P
S
b
b
a
a
S






Misol. Podstansiyada o‘rnatilgan ikkita S
n.t.i
=10 MVA quvvatli 
transformatorlarning iqtisodiy maqsadga muvofiq rejimlari aniqlansin. 
Transformatorning texnik ko‘rsatgichlari quyidagicha: P
s.yu.
=15kVt, 
P
q.t.
=58 kVt, U
q.t.
=10,5%, I
s.yu.
=0,75%;
Yechish. Bitta transformatordagi nobudgarchiliklar yuqorida 
keltirilgan formulalar orqali quyidagicha aniqlanadi: 

---

116 
KVt˜
P
KVt˜
P
KVAr
Q
KVAr
Q
t
q
yu
s
t
q
yu
s
110
1050
05
,
0
58
19
75
05
,
0
15
1050
100
5
,
10
10000
75
100
75
,
0
10000
'
.
.
'
.
.
.
.
.
.
















Bu yerda nobudgarchilikning o‘zgarish koeffitsienti miqdori: 
K
o‘z
.
=0,05 kVt/kVAr deb qabul qilinadi.
KVt˜
K
P
K
P
P
yuk
˜
t
q
yuk
yu
s
T
100
19
2
.
'
.
.
2
.
'
.
.
'









shu munosabatdan, 
МVА
S
A
8
,
5
110
19
2
10


Demak, podstansiyaning yuklamasi 5,8 MVA dan kam bo‘lsa, 
rasmda faqat bitta transformatorni yuklanish kerak. Agar yuklama bu 
miqdordan katta bo‘lsa ikkila transformatorni parallel ulab ishlatish zarur. 
Transformatorlarning soni va quvvatlarini aniqlash 
bo‘yicha umumiy ko‘rsatmalar. 
Sanoat korxonalari iste’molchilarining elektr ta’minotida zarur 
bo‘lgan qudratli transformatorlarning soni, quvvati va tiplarini tanlashda 
quyidagi tartib tavsiya etiladi: 
1. Podstansiyada 
o‘rnatiladigan 
transformatorlarning 
soni 
iste’molchilarning elektr ta’minotining ishonchligiga bo‘lgan talabidan 
kelib chiqiladi. Masalan, birinchi toifali iste’molchilar uchun 
podstansiyaga ikkita ransformator o‘rnatilishi maqsadga muvofiqdir.

---

117 
8.5-rasm. Transformator quvvatini iste’molchilar soniga bog‘liqligi. 
2. Podstansiyadagi transformatorlarni quvvatini hisobiy to‘la quvvat 
asosida tanlanadi. 
S
P
Q
X
X
X





2
2
Bu yerda, Pr

,
Qx

- korxonaning hisobiy aktiv va reaktiv quvvatlari. 
Qx

aniqlaganda 
korxonada 
o‘rnatilgan 
reaktiv 
quvvatini 
kompensatsiyalovchi qurilmalarining quvvatini hisobga olish kerak. Agar 
sanoat korxonasining BPP ikkita transformator o‘rnatilishi zarur bo‘lganda, 
ularning har birining nominal quvvat quyidagiga aniqlanadi: 
7
,
0
2
.
.



X
tr
n
S
S
Avariya holatlar uchun transformatorning o‘ta yuklanish 
imkoniyatini tekshirib ko‘riladi: 



X
tr
n
S
S
.
.
4
,
1
Bu yerda, hisobiy quvvat S
X

aniqlanganda, III toifali iste’molchilar 
e’tiborga olinmaydi.
Sex podstansiyalarida transformatorlarni qabul qilishda yuklama 
zichligini ham hisobga olinadi:

ю
X
S
F

Bu yerda,
S
x
- sex, korpus yoki bo‘limning hisobiy yuklamasi; 

---

118 
F - sex, korpus yoki bo‘lim maydonining yuzasi. 
Agar 
2
.
/
2
,
0
m
KVA
yuk


bo‘lsa, transformatorning quvvati 1000 kVA 
yoki undan kichik bo‘lgani ma’qul 
2
/
)
3
,
0
2
,
0
(
m
kVА



oralig‘ida – 1600 
kVA va
2
.
/
3
,
0
m
kVА
yuk


da 1600 yoki 2500 kVA li transformatorni qabul 
qilinishi maqsadga muvofiq bo‘ladi.
Transformatorlarni ratsional yuklanish koeffitsientini quyidagicha 
olish tavsiya etiladi:
Ikki transformatorli podstansiyalarning yuklamalarida I toifali 
iste’molchilar ko‘pchilikni tashkil etganda, K
yu
=0,65

0,7; 
bir transformatorli podstansiyalarda, kichik kuchlanishda boshqa 
podstansiyadan rezerv liniya mavjudligida, K
yu
=0,7

0,8; 
II toifali iste’molchilar ko‘pchilikni tashkil qilib, markazlashtirilgan 
zahirada transformator mavjud bo‘lganida yoki podstansiya yuklamalari III 
toifali iste’molchilardan iboratligida, K
yu
=0,9

0,95.
3. Podstansiyadagi transformatorlar quvvatlarining mumkin bo‘lgan 
variantlari, favqulotda holatdagi va sistematik o‘ta yuklanishlarni hisobga 
olgan holda, ko‘rib chiqiladi. Belgilangan variantlardan texnik-iqtisodiy 
ko‘rsatgichlari eng optimal bo‘lgani qabul qilinadi. 
4. Podstansiyaning kelajakda yuklamasini ortishini hisobga olib 
uning binosi fundamentini yuqori quvvatli transformatorga mo‘ljallab 
bajariladi yoki podstansiyani qo‘shimcha transformator o‘rnatish evaziga 
kengayishini nazarda tutiladi.