O‗zbekiston respublikasi oliy va o‗rta maxsus ta‘lim vazirligi islom karimov nomidagi toshkent davlat texnika universiteti

Topshiriqlar: 
 
1. Bozor iqtisodiyoti tizimi iqtisodiyotning fundamental savollariga 
qanday javob beradi? Nima uchun iqtisodiy yechimlarni yyechish kerak? 
2. Quyidagi yechimlarning qaysi biri to‗g‗ri yoki noto‗g‗ri ekanligini 
aniqlang: 

A.Smit ―ko‗rinmas qo‗l‖ nazariyasini ilgari surganda u iqtisodi-
yotni davlat boshqaradi, jamiyat buni tushunmaydi deb hisoblagan; 

―kim uchun ishlab chiqarish kerak?‖ degan muammoni davlatning 
ishtirokisiz amalga oshirib bo‗lmaydi;

Bozor iqtisodiyotida mablag‗i ko‗p bo‗lganlargina ko‗p tovar sotib 
olish imkoniyatiga ega bo‗ladilar; 

Bozor iqtisodiyotida qanday tovarlarni ishlab chiqarish va xizmat 
ko‗rsatishni amalga oshirishni iste‘molchilar hal qiladilar; 

Yonilg‗i quyish shaxobchasi bozorning bir turi; 

Bozor bu ishlab chiqaruvchi va iste‘molchilar o‗rtasida amalga 
oshiriladigan iqtisodiy munosabatlar tizimi; 

Uy xo‗jaligi bozor xo‗jaligiga mahsulotlar va xizmatlar yyetkazib 
beruvchi subyekt hisoblanadi; 

---

70 

Transaksion xarajatlarning vujudga kelishi tovar ishlab chiqaruv-
chilarning ma‘lum bir kasbga iqtisodiy jihatdan ixtisoslashuvi bilan 
bog‗liq; 

Bozor infratuzilmasi bozor subyektlari manfaatlarini amalga oshi-
rishga yordam beradi; 

Bozorni tartibga solish vazifasi baholarni muvozanatda bo‗lishini 
ta‘minlashda ifodalanadi. 
3. Tovarlarni almashtirish jarayonida ishtrokchilarga qaratilgan ―ko‗-
rinmas qo‗l‖ g‗oyasining muallifi kim? ―Ko‗rinmas qo‗l‖ nazariyasi 
uning qaysi kitobida yozilgan? Bu tamoyil AQSH, Angliya, Yaponiya, 
O‗zbekiston bozorlari uchun dolzarbmi? 
4. Insoniy va moddiy resurslardan foydalanganda ixtisoslashuvning 
afzalligi nimada ifodalanadi, uning kamchiliklarichi? 
5. ―Transaksiya xarajatlari‖ atamasi nimani ifodalaydi? Bu atamani 
an‘anaviy, buyruqbozlik, bozor iqtisodiyoti tizimlarida qo‗llash mum-
kinmi?
6. ―Bozor infratuzilmasi‖ atamasining mazmuni nimani ifodalaydi? 
Quyidagi tashkilotlardan bozor infratuzilmasi tarkibiga kiradiganlarini 
aniqlang: birjalar, fermer xo‗jaligi, elektr asboblari ishlab chiqaruvchi 
zavod, tijorat banki, avtotransport korxonasi, reklama agentligi, sarta-
roshxona. 
7. Bozor iqtisodiyoti subyektlarining iqtisodiy holatining xususiyati 
nimada? Javobingizda bozor iqtisodiyoti daromadlari va xarajatlari 
oqimining doiraviy aylanishi modeli sxemasidan foydalaning.
8. Quyidagi jumlalardan tushirib qoldirilgan so‗zlarni o‗rniga qo‗yib, 
to‗g‗ri javob topishingizni tekshirib ko‗ring.
a) Bozor iqtisodiyotiga o‗tishning .......... asosiy yo‗li bor;
b) O‗zbekistonda agrar islohotlar, birinchidan, aholiga, ikkinchidan, 
davlat va jamoa xo‗jaligiga …….. iborat bo‗ladi. 
9. Quyidagi fikrlarni to‗g‗ri yoki noto‗g‗riligini aniqlang: 

agarda qandaydir tovarning bahosi o‗zgarmasa, unda talab va taklif 
egri chizig‗i kesishgan bo‗ladi; 

iste‘molchilarning daromadlari oshganda barcha tovarlarga bo‗lgan 
talab hajmi ko‗payadi; 

mahsulotning qanchalik o‗rindoshlari kam bo‗lsa, shunchalik unga 
bo‗lgan talab egiluvchan bo‗ladi; 

xohishlarning bir-biriga mos kelishi, ikki kishi aynan bitta tovarni 
yoki xizmat ko‗rsatishni sotib olishini ifodalaydi; 

---

71 

yaxshi ishlanmagan tovar, yuqori kategoriyali tovarlar jumlasiga 
kiradi; 

narxlarning oshishi bilan tushum kamaysa, bu tovarga bo‗lgan 
talab egiluvchan bo‗ladi; 

iste‘molchilarning daromadlari ko‗payishi bilan barcha sharoitlar 
o‗zgarmagan holda tovarga bo‗lgan talab oshadi, bunday holda bu 
tovarlar normal tovarlar kategoriyasiga kiradi; 

istemolchilar daromadlari oshganda, nonga bo‗lgan talab ham 
oshadi; 

mutlaq egiluvchan bo‗lmagan talab egri chizig‗i vertikal holda 
bo‗ladi. 

narx 1 foizga tushganda, talab hajmi 5 foizga oshadi, bunda talab 
egiluvchan bo‗lmaydi; 

bozor bahosi muvozanatli bahodan past bo‗lganda bozor bahosi 
pasayib boradi, chunki bunday holda talab tushadi va taklif ko‗tariladi; 

bir vaqtda tovarlar taklifi va iste‘molchilarning daromadi oshsa, 
tovar bahosi o‗zgarmaydi. 
10. Quyidagi jadvalda kartoshka bozoridagi har xil holatlar 
keltirilgan
3-jadval
Baho (so‗mda) 
Talab hajmi (kg) 
Taklif hajmi(kg) 
500 
100 
20 
600 
90 
50 
700 
80 
80 
800 
60 
115 
1000 
50 
150 

jadval asosida talab va taklif egri chizig‗ini grafikda ifodalang; 

agarda kartoshka bozorida uning bozor bahosi 500 so‗m bo‗lsa, 
bozorda kartoshka kammi yoki ko‗pmi? Qanday miqdorda? 

agarda kartoshkaning muvozanatli bahosi 800 so‗m bo‗lsa, 
bozorda kartoshka kammi yoki ko‗pmi? Qanday miqdorda? 

bozor bahosi necha so‗m? 

iste‘molchi xarajatlarining o‗sishi ..... kartoshka bahosining 
oshishiga olib keldi. Yangi muvozanatli bahoni va muvozanatdagi ishlab 
chiqarish hajmini aniqlang. 

---

72 
11. Raqobatli bozorda muvozanatli bahoda tovarlar miqdorida qan-
day o‗zgarish bo‗ladi, agarda: 

talab kamayib, taklif o‗zgarmaydi; 

talab oshadi, taklif o‗zgarmaydi; 

talab oshadi, taklif qisqaradi; 

taklif qisqaradi, talab o‗zgarmaydi; 

talab va taklif oshadi; 

talab va taklif kamayadi.
12. Javobingizni grafikda ifodalang.

avtoruchka bahosi tushganda; 

qo‗shimcha tovarlar bahosi tushganda; 

avtoruchkani ishlab chiqarishda foydalaniladigan xomashyo bahosi 
tushganda;

avtoruchka past kategoriyali tovar hisoblanganda, iste‘molchilar-
ning daromadi oshganda; 

qo‗shilgan qiymatdan olinadigan soliq kamayganda; 

avtoruchka normal tovar hisoblanganda, iste‘molchilar daromadini 
pasayishi;

avtoruchkalarni reklamma qilish; 

siyoh bahosini oshishi;

yangi aksiz soliqlarini kiritilishi; 

yoqilg‗i energetika resurslari bahosining o‗zgarishi. 
Bozor holatiga quyidagicha ta‘sir ko‗rsatadi: 

talab egri chizig‗i o‗ngga suriladi; 

taklif egri chizig‗i o‗ngga suriladi; 

talab egri chizig‗i chapga suriladi; 

taklif egri chizig‗i chapga suriladi;
13. Quyidagi tovarlar talab bahosining egiluvchanligini aniqlang: 
non, tuz, choy (O‗zbekiston va Braziliyada), vino (Gruziya va O‗zbekis-
tonda), sovun, gullar (8 mart va boshqa kunlar) brilliantlar, avtomobillar.
14. 30 graduslik issiqda 500 so‗mdan bir kunda 2000 butilka limonad 
olingan. Shu bilan birga 5 gradusga kun isiganda qo‗shimcha talab 150 
butilkaga oshgan. Uning bahosi 100 so‗mga tushganda talab 200 taga 
ko‗paygan. Limonadning bahosi 500 so‗m bo‗lganda 20, 30, 40 gradus-
dagi talab grafigini chizing. Boshqa diagrammada limonad bahosining 
300, 500, 700 so‗m bo‗lganda 20, 30, 45 gradusli talab egri chizig‗ining 
holatini ifodalang. 

---

73 
15. Kostyum 420000 so‗m bo‗lganda unga jami talab 500 dona edi. 
Kostyum narxi 450 000 so‗mga oshdi, jami talab 400 donaga tushdi. 
Jami talabning elastiklik koeffitsiyentini hisoblab ko‗ring.
16. Magazinga 3 xil tovar qo‗yilgan. Birinchisi: Damas avto-
mashinasi, ikkinchisi atoqli rassom O‗rol Tansiqboyev asari, uchinchisi 
videokasseta. 
Sizningcha, qaysi tovarning taklifi mutlaqo noelastik va nima uchun?