O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta-maxsus ta'lim vazirligi islom karimov nomli toshkent davlat texnika universiteti s. T. Yunusxo‘jayev

7 bob. TEXNIK XIZMAT KO‘RSATISHNI REJALASH VA 
TASHKIL QILISH 
 
7.1. Texnik xizmat ko‘rsatishni rejalash usullari
TXK ni rejalashdan maqsad
– mashinalarga TXK tadbirlarining 
sonini, turlarini va muddatlarini, bajariladigan ishlarning mexnat sarfini, 
talab etiladigan ishchilar soni, sarflanadigan moddiy va moliyaviy 
harajatlarni aniqlash. 
MTP dagi mashinalar soniga qarab, TXK ishlarini rejaviy 
korsatkichlari aniqlash va rejalashdagi hisoblarning aniqligi boyicha bir 
necha usullarda rejalash ishlari tashkil qilinadi. Hozirgi kunda analitik 
usuli (har bir mashina va guruh uchun) va TXK grafik usullari juda keng 
qollanilmoqda.
Analitik usul
. Rejalashning maqsadi har bir mashinani mustaqil holda 
bosib otgan yoli va avval bajarilgan TXK turlari yoki shu gruhga taluqli 
bolgan mashinalar gruhi boyicha xisob ishlari bajariladi.
Har bir mashina uchun
rejalashtiriladigan bolsa, u holda bajarilgan 
TXK turlari va soni ancha aniq, hatto bajarilgan muddatlari ham namoyon 
boladi. Kamchiligi – kop vaqt sarflanishi, ilgari bu usulni qollashga imkon 
bermas edi. Injnerlik amaliyotiga kompyuter texnologiyalarini tadbiq etish 
bu noqulaylikni bartaraf etishga katta yordam berdi va bu usulni kop 
miqdorda mashinalar parkiga ega xojaliklarda ham qollash imkonini 
yaratdi.
Guruh boyicha 
usulida TXK sonlarini xisoblash rejaviy ishlash 
vaqtidan va ushbu rusumdagi mashinalarga TXK muddatlaridan kelib 
chiqqan holda aniqlanadi. Asosiy kamchiligi – aniq biron mashina uchun 
bajarilgan korsatkichlar shu mashina uchun qollanmasligi. 
Har bir traktor uchun TXK jarayonini rejalashtirish tartibini xisoblab 
aniqlaymiz. 
Rejalashtirilayotgan vaqt (yil, oy) davomida TXK soni 
n
i
 
quydagi 
formula yordamida aniqlanadi 
𝑛
𝑖
=
𝑄
𝑖
+ 𝑄
𝑝
𝑡
𝑖
− 𝑛
𝑖+1
(7.1) 

---

216 
bu erda 
Q
i
– oxirgi bajarilgan 
i
turdagi TXK rejalashtirilayotgan 
muddatgacha bovaqtgacha bo‘lgan vaqt; 
Q
p
– rejaviy ishlash vaqti; t
i
– 
i
turidagi TXK ning o‘tkazish oralig‘i; n
i+1
– ushbu xizmat ko‘rsatish tartib 
raqamidan yuqorida turgan TXK soni.
Mashinalarning rejaviy ishlash vaqti, xo‘jalikda bajarilgan rejaviy 
mexanizatsiyalangan ishlarning bajarilishi bo‘yicha olinadi. Rejaviy 
ishlash vaqti umumiy holda bir yil uchun (uni oylarga bo‘lish ham 
mumkin) hisobiy yil uchun aniqlanayotganda, o‘tgan yil hosobodlari 
bo‘yicha ham qabul qilish mumkin. 
Traktorlarning ishlagan vaqti va TXK oralig‘I motosoatlarda olinadi, 
yonilg‘ining sarfi kg (litr) olinadi. 
Mashinalarning bir turdagi ishlagan vaqtini ikkinchi turdagiga 
aylantirish uchun 1 Ilovada keltirilgan koeffitsentlardan foydalaniladi. 
Rejalash jarayonini va TXK tadbirlarini bajarish qulaylashtirish uchun, 
odatda, yonilg‘ining sarfi litrda keltiriladi. Bunday holatda traktorni amaliy 
TXK qo‘yish muddati unga quyilgan yonilg‘i miqdori bo‘yicha aniqlanadi. 
1-TXK, 2-TXK va 3-TXK sonlari quydagi formulalar yordamida 
aniqlanadi 
𝑛
3
=
𝑄
3 
+ 𝑄
𝑝
𝑡
3
; 
𝑛
2
=
𝑄
2
+ 𝑄
𝑝
𝑡
2
;
𝑛
1
=
𝑄
1
+ 𝑄
𝑝
𝑡
1
;
7.2 
Bu erda 
n
3
, 
n
2
, 
n
1
- bajarilgan 3-TXK, 2-TXK va 1-TXK lar soni; 
Q
3
, Q
2
, Q
1
– oxirgi bajarilgan 3-TXK, 2-TXK va 1-TXK lardan so‘ng 
rejalashtirilayotgan vaqtgacha traktorning ishlagan vaqti;
t
TXK-3
, t
TXK-2
, t
TXK-1 
– 3-TXK, 2-TXK va 1-TXK larni meyoriy otkazish vaqt 
oraliqlari. 
Agarda, xujjatlarda mashinani oxirgi bajarilgan TXK vaqtidagi 
muddat qayd etilmagan bolsa, u holda bu muddat quydagi formula bilan 
aniqlanishi mumkin 
𝑄
𝑖
= 𝑄
ℎ 
− 𝛾𝑡
𝑖
(7.3) 

---

217 
Bu erda 
Q
i
– I turidagi oxirgi bajarilgan TXK dan song otgan vaqt;
Q
h
– mashinani ishlashini boshlagandan beri otgan vaqt; 
γ
– Q
h
/t
i
nisbatining butun qiymati. 
Masalan, Q
h
= 1 800 l, t
i
= 500 l, unda Q
h
/t
i
= 1 800/500 = 3,6. 
γ
= 3 deb deb qabul qilamiz. U holda Q
i
= 1 800-3·500 = 300 l. 
Mavsumiy TXK tadbirlarining sonini yil boyi ishlaydigan traktorlar uchun 
ikki hissa kopaytirib olamiz. 
Bajarilgan hisoblar natizasi boyicha, har bir trktor uchun TXK 
rejasini aniqlaymiz va bundan foydalanib parkdagi barcha traktorlar uchun 
tuzamiz.