O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi m. M. Mirsaidov, T. M. Sobirjonov nazariy mexanika

tezlanish 
maydoni
3.20-shakldagi kabi tasvirlanadi. 
3) 
Q a t t i q j i s m n u q t a l a r i n i n g c h i z i q l i t e z l i k v a c h i z i q l i
t e z l a n i s h v e k t o r l a r i .
Ixtiyoriy M nuqtaning tezlik - va tezlanish - 
vektorlari ifodalarini 
aniqlash uchun, AB aylanish oʻqining ixtiyoriy O nuqtasidan -radius vector 
oʻtkazamiz (3.21-shakl).
U holda h=r

sin

va (3.) formulaga asosan, 
|
yoki
=
x
y
z
x
y
z
i
j k
r r r
  
(3.58) 
Shunday qilib,
-vektor koʻpaytmaning 
miqdori, M nuqta tezligining moduliga teng ekanligi 
isbotlandi. 
va 
vektorlarning yoʻnalishlari 
OMB tekisligiga perpendikulyar yoʻnalgan ekan. 
Demak
 aylanayotgan jismning ixtiyoriy nuqtasining 
tezlik vektori
, jismning 
burchakli tezlik vektorini shu nuqtaning radius vektoriga boʻlgan vektor 
koʻpaytmasiga teng ekan.
(3.58) formulaning ikkala tomonidan vaqt boʻyicha bir marta hosila olsak, 
3.20-shakl 
3.21-shakl 

---

135 
= (
yoki 
= ( 
.
(3.59) 
 
(3.58),(3.59) formulalar 
Eyler formulasi
deb ataladi. 
Demak qattiq jismning qoʻzgʻalmas oʻq atrofidagi aylanma harakatida 
nuqtalarining tezlanishi urinma (aylanma) va normal (markazga intilma) 
tezlanishlarning vektor yigʻindisidan iborat. Urinma tezlanish M nuqta urinmasi 
boylab, normal tezlanish esa MC chizigʻi boʻylab aylanish oʻqiga yonalgan boʻladi 
(3.17-shakl va 3.19-shakl). 
Nazariy ma’lumotlarni mustahkamlash uchun amaliy masalalar yechishga 
oʻtamiz.