O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi m. M. Mirsaidov, T. M. Sobirjonov nazariy mexanika

tezlik masshtabi
tanlab 
olinadi. Tezlik masshtabi 
ning qiymatiga va millimetrli qogʻozning 
oʻlchamlariga bogʻliq. Masalan, 
3,6 m/s ni 18 sm li chiziq bilan ifodalash 
mumkin, ya’ni 
= 
0,2 m/sm sek, (6) 
bunda 
pa
vektorning mashtabli qogʻozdagi aksi (3.38-shakl). 
3.38-shakl. 
ning qiymatini aniqlash uchun 
p
 
nuqtadan 
vektorga parallel 
pk
 
chiziq
 
va 
a
 
nuqtadan AB shatunga perpendikulyar ( yoki 
vektorga parallel) 
al 
chiziq 
oʻtkazamiz va ularning kesishgan nuqtasi 
b
vektorni ifodalaydi. Masshtab 
boʻyicha u 31,1 sm chiqishi kerak, ya’ni 
pb 
= 31,1 sm,
 
u holda 
= 31,1 0,2 = 6,22 m/s. 
D. 
Tekis parallel harakatdagi jism nuqtalarining tezlanishlari. 
Tekis parallel harakat qilayotgan jism nuqtalarining tezlanishlari 4 xil usulda 
aniqlanadi: 
1)
Vektor usulida. 
2)
Proyeksiyalar usuli (grafo-analitik usul). 
3) Tezlanishlar oniy markazi usulida. 
4) Geometrik usulda ( tezlanishlar plani ). 
p 
a 
k 
l 
b 
18 
sm 
31,1 
sm 

---

148 
1.
 
Jism nuqtalarining tezlanishlarini vektor usulida aniqlash. 
Tekislikka parallel harakatdagi jism nuqtalarining tezlanishlari xuddi tezlik 
vektoriga oʻxshab, ilgarilanma va aylanma harakatlar tezlanishlaridan iborat 
boʻladi, ya’ni tezlik vektoridan
=
+ 
x
yana bir marta hosila olib, 
= 
+ 
x
+ 
x 
,
= 
, 
= 
deb belgilab,
= 
+ 
x
+ 
x
, (3.66) 
= 
+ 
+ 
. (3.67) 
Yoki
+ 
deb belgilab, (3.68) 
= 
+
. (3.69) 
Demak, 
tekis parallel harakatdagi jism ixtiyoriy nuqtasining tezlanishi qutb 
nuqtaning tezlanishi bilan qutb atrofidagi aylanma harakat normal va urinma 
tezlanishlarining vektor yigʻindisidan iborat ekan 
(3.39-shakl)
. 
 
 
 

3.39-shakl. 
(3.68) formuladagi normal va urinma tezlanishlarning qiymati (3.55) ifodaga 
asosan hisoblanadi: 
(3.70)