O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi m. M. Mirsaidov, T. M. Sobirjonov nazariy mexanika

Teorema (Shall teoremasi): 
Tekis shaklning Oxy tekisligidagi ixtiyoriy 
koʻchishini qutb nuqta bilan birgalikdagi ilgarilanma va qutb atrofidagi aylanma 
koʻchishlarning yigʻindisidan iborat deb qarash mumkin.

---

140 
3.26-shakl. 
Isbot: 
Faraz qilaylik, tekis shakl t vaqt davomida I-holatdan II-holatga 
oʻtgan boʻlsin. Tekis shaklda biror AB kesma olib, A nuqtani qutb nuqta deb 
tanlab, I-holatdan III-holatga ilgarilanma kochish qilamiz va A atrofida aylantirib, 
II-holatga olib kelamiz. Yoki B nuqtani qutb deb tanlab, I-holatdan IV-holatga 
ilgarilanma va B atrofida aylantirib, II-holatga erishiladi. Demak, teorema 
geometrik ravishda isbot qilindi. 
Tekis shakl S ning Oxy tekislikdagi oʻrnini aniqlash uchun AB kesma va 
burchak tanlab olib, harakat qonunini aniqlaymiz ( 3.27-shakl). 
3.27-shakl. 
A nuqtaning kinematik xususiyati ma’lum deb, qutb deb olamiz va teoremaga 
asosan,
x
A
=f
1
(t),
y
A
=f
2
(t),

=f
3
(t) .
(3.60) 
(3.60) tenglamalar qattiq jismning 
tekis parallel harakat qonuni 
deb ataladi. 
Bunda x
A
va 
y
A
A qutb nuqtaning ilgarilanma harakatini, 

esa A qutb 
atrofida aylanma harakatini ifodalaydi.
O 
y 
x 
A 
B 
I 
III 
II 
IV 

---

141 
B. TEKIS PARALLEL HARAKATDAGI JISM NUQTALARINING 
TEZLIKLARI.
 
Tekis parallel harakat qilayotgan jism nuqtalarining tezliklarini 4 xil usulda 
aniqlash mumkin: 
1)
Vektor usulida. 
2)
Proyeksiyalar usulida. 
3) Tezliklar oniy markazi usulida. 
4) Geometrik usulda ( tezliklar plani ).