O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi m. M. Mirsaidov, T. M. Sobirjonov nazariy mexanika

4) Geometrik usul (tezlanishlar plani): 
(3.66-3.69) vektor tengliklar ma’lum masshtabda millimetrli oʻlchov qogʻoziga 
chiziladi. Bu usulning yaxshi tomoni hisob-kitoblar kam boʻlib, asosan chizma 
yordamida jism nuqtalari tezlanishlari yonalishi va qiymatlari aniqlanadi. Quyida 
amaliy masalalar yechishda bu usul kengroq koʻrib oʻtiladi. 
1-masala: 
Тoʻrt zvenoli mexanizm OA-krivoship, AB-shatun va BC-
koromislodan iborat. Agar krivoship qoʻzgʻalmas O oʻq atrofida 

OA
=4 rad/sek 
oʻzgarmas burchakli tezlik bilan tekis aylanma harakat qilsa, oʻlchamlarini
OA=0,5 m, AB=1 m, BC= 0,7 m deb, A va B nuqtalarining tezlanishini va OA 
krivoship va BC koromisloning burchakli tezlanishini hisoblang (3.41-shakl,a). 
a)
b) 
3.41-shakl. 
Yechish: 
1) A nuqtaning tezligini aniqlaymiz: 
= OA
= 0,5
= 2 m/s. 
Tezlanishi esa
(1) 
bunda
 
х 
у 
А 
В 
О 
С 
Р 
 
 

---

151 
demak
m/s. 
2) B nuqtaning tezligini tezliklar oniy markazi usulida aniqlaymiz. Buning 
uchun 
vektorga va 
vektorga ( B nuqta C atrofida aylanma harakat qilgani 
uchun 
) perpendikulyarlar chiziqlar chiqarib, AB shatun uchun tezliklar 
oniy markazi P ni aniqlaymiz. (3.65) formulaga asosan 
= 
= 
, 
bunda ΔABP dan AP = AB = 1 m, BP = 
=1,41 m, son 
qiymatlarini qoyib,
= = 
, 
demak
= 2 rad/sek,
m/s. 
3) A nuqtani qutb nuqta deb qabul qilib, B nuqtaning tezlanishi 
quyidagicha ifodalash mumkin 
= 
+
. 
A va B nuqtalar aylanma harakat qilgani uchun
+ 
,
+ 
, 
demak
+ 
=
+ 
+ 
, (2) 
bunda 
= 
= 
= 11,36 m/
,
= BC
; 
m/s,
m/s, 
7,95 m/
Koʻrinib turibdiki, 2 ta noma’lum miqdorlar - 
va 
mavjud ekan.
(2) vektor tenglamadan 2 ta noma’lumlarni aniqlash uchun bu tenglamani Bx va 
By koordinata oqlariga proyeksiyalaymiz (3.41-shakl,b): 
Bx:
; (3) 
By:
=
(4) 
son qiymatlarini qoʻyib, 
7,95
=

---

152 
7,95
= 11,36 ; 
demak
= 8,12 m/
;
-0,12 m/
Yuqoridagi ifodalardan 
rad/
rad/
va
qiymatlaridagi manfiy ishoralar ularning haqiqiy yoʻnalishlari 
3.41-shakl,b dagi taxmin qilinganiga teskari tomonga boʻlishini bildiradi.