O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi mirzo ulug’bek nomidagi o’zbekiston milliy universiteti

Qattiq jisimli va suyuqlikdagi lazerlar 
Rubin lazerining faol muhiti rubin kristalidir. Rubin kristali uzunligi bir necha 
santemetr va diametri 1 sm atrofida bo‟ladi. Stilindrik shakldagi rubin 
kristalining bir asosiga qalin kumush qoplanib yorug‟lik qaytaruvchi ko‟zgu 
K
1
olinadi, ikkinchi asosiga esa yupqaroq kumush qoplanib yarimshaffof 
ko‟zgu K
2
olinadi. Shu iiki ko‟zgu optik rezonator vazifasini o‟taydilar. 
Lazerning tebrantiruvchi qismini damlash vaqti 1 millisekundni tashkil 
etadigan, yorqin yorug‟lik chaqnashi beradigan impulsli gaz-razryad 
lampalaridan foydalaniladi. 
Qo‟zg‟otuvchi lampani rubin kristaliga nisbatan ikki hil holda 
joylashtirish mumkin. Bir holda 2 lampa 1 rubin kristalini spiral ko‟rinishida 
o‟rab turadi. Ikkinchi holda esa rubin kristali 1 va lampa 2 ichki sirti ko‟zgu 
bo‟lgan kesimi ellips bo‟lgan truba 3 ichiga joylashtiriladi. 
Lazer nurlanishini olish uchun 1 sm
3
xajmdagi rubin kristalidagi xrom 
ionlarini uyg‟otishda damlash uchun yuborilayotgan yorug‟likning quvvati 
2Kwt ga yaqin bo‟lishi kerak. Shu holda davomiyligi atrofidagi lazer 
nurlanishini olamiz. 

---

11 
Rubin kristalini yoritish uchun ksenonli gaz-razryad lampalari 2 
qo‟llanilib, lampalar orqali yuqori votli kondensatorlar batareyasi 
razryadlanadi. Kondensatorlar batareyasining sig‟imi 10
3
mkF bo‟lib, u 2-3kV 
gacha zaryadlanadi. Kodensator batareyasini katta kuchlanishli manbadan 
kalitlar P
1
va P
2
yordamida zaryadlanadi. 
Rubin lazerda aylanuvchi prizma yordamida asllikni modullash orqali 
nurlanish impulsi davomiyligini 


10

7
s
ga erishilsa, nurlanish quvvati 10
7
Vt ga etadi. 
Kichik 
inerstiyali 
keer 
yacheykasidan foydalanib 
impuls
davomiyligini 


10

8

s
 
olinganda yoki impuls davomiyligini nanosekundga etganda nurlanish 
quvvatini 10
10
Vt ga etkazish mumkin. 
Yerda kam uchraydigan elementlar neodim va samariy ionlari kiritilgan 
kristallar kalstiy flyuorit CaF
2
va ittriy-alyuminli granat Y
3
Al
5
O
12
(IAG) va 
shishalar yordamida to‟rt sathli 
lazer olish mumkin. Ayniqsa, neodimning 3 
valentli ioni 
Nd 
3
shisha va ittriy alyuminli 
granat 
asosga yaxshi kirishadi va bu ion lazer nuri generastiyasida asosiy o‟rin 
tutadi. 

---

12 
Qattiq modda lazerlari yuqori energiya va yuqori quvvatli koordinatali 
manbalar sifatida ishlatilishi mumkin. Ruby pulsli lazerlar kigojulgacha 
bo'lgan quvvatga ega. Q-sozlangan va ko'p bosqichli kuchaytiruvchi 
neodimiyalik shisha lazer tizimining maksimal puls quvvati 10 
vattgacha. Yttrium alyuminiy garnetli doimiy lazerning chiqish quvvati 100 
vattgacha etadi va ko'p bosqichli ketma-ket ulanuvchi kilovotga yeta olishi 
mumkin. 
Qattiq modda lazerlari nanosaniyadan yuz nanosaniygacha tartibda qisqa 
pulslarga ega bo'lish uchun q-almashtirish texnologiyasidan foydalanadi 
(yorug'likning modulyatsiyasi) va pikoseksundalarning ultra-qisqa pulslari 
yuz picosekundga tartib-qulflash usuli yordamida erishish mumkin. 
Umumiy qattiq hol lazerning chiqishi ishlaydigan materialning optik bir-
biriga mos kelmasligi tufayli multimode hisoblanadi. Yaxshi optik birligi va 
yaxshi mo'ljallangan kavit kabi texnik chora-tadbirlar tanlangan ishchi 
material tanlansa, diffraktsiya chegarasiga yaqin nur uzilish burchagi bo'lgan 

---

13 
asosiy transvers usul (TEM00) lazeri olinishi mumkin va bitta uzunlamasına 
tartibli lazer ham olinishi mumkin.