O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta`lim vazirligi namangan muhandislik-qurilish instituti q. B. Umarov, M. O. Qosimova

1-rasm 
 
Linza bilan buyum orasidagi masofani d deb va linza bilan tasvir orasidagi 
masofani
f
deb belgilasak, u holda linzaning fokus masofasi 
 
f
d
F
1
1
1


 
yoki
f
d
df
F


(2) 
 
formula bilan ifodalanadi. 
Ishni bajarish tartibi. 
1-mashq. Yig`uvchi linzaning bosh fokusini aniqlashni bir necha usullari 
bor bo`lib, ulardan biri linza bilan buyum va linza bilan tasvir orasidagi masofaga 
qarab aniqlashdir (1-rasm). 
1. Ekranni yoritilganda uzoqroq o`rnatib, ularning orasiga linza qo`yiladi. 
2. Ekranda buyum tasviri aniq ko`ringuncha linza u yoki bu yoqqa suriladi. 
3. Ekran va buyum vaziyatlari aniqlanib tasvirni aniqligi ko`z bilan chamalab
baxolanadi va ekranda aniq tasvir olinadi. 

---

44 
4. Ekrandan linzagacha va linzadan tasvirgacha masofalar o`lchanib o`lchash 
natijalari (2) formulaga qo`yib bosh fokus masofasi aniqlaniladi. 
Tajriba 3-4 marta takrorlanib o`rtachasi olinadi. 
 
2-mashq. Fokus masofani linzaning siljish kattaligiga qarab aniqlash
(Bessel usuli). 
Agar buyum bilan tasvir orasidagi masofa 
F
l
4

bo`lsa, unda shunday ikki 
vaziyatni topish mumkinki, linza bularni qaysi birida turmasin buyumning 
ekrandagi tasviri yaqqol: ammo birinchi xolda aslidan katta, ikkinchisida esa 
aslidan kichik bo`ladi. 

Yig`uvchi linza ekranda OD buyumning kattalashgan tasvirini hosil qiladi. 

Yi-g`uvchi linzani ekran bilan buyum oralig`ida siljitib, OA kichiklashgan 
tasvirini xosil qilinadi. 
 
Buyumdan ekrangacha bo`lgan masofa l bo`lgan tasvirlar hosil qilishda 
linzaning har ikki xolatining orasidagi masofani m bilan belgilanadi. 
2-rasmga asosan 
f
d
l


(3) 
d
f
m


(4) 
(3) va (4) tenglamalarni birgalikda yechib d va f kattaliklarni topamiz.
2
,
2
m
l
f
m
l
d




(5) 
formuladagi d va f kattaliklarni (2) ga qo`yib F ga nisbatan yechamiz: 
l
m
l
F
4
2
2


(6) 
(6) 
formula yordamida bosh fokus oralig`i F ni aniqlanadi. 

---

45