O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi namangan davlat universiteti

Aholi geografiyasi fani – Aholi geografiyasi fanining shakllanishi va rivojlanishi. Uning fanlar tizimida tutgan o’rni, boshqa fanlar bilan fanlararo aloqalari. Fanning obhekti, predmeti, maqsadi va asosiy vazifalari. Tadqiq etish usullari. Aholi geografiyasi fanining asosiy bo’limlari. Aholi geografiyasi fanining xorijda va O’zbekistonda rivojlanishi. Demografiya- lug’aviy mahnosi. Fanning obhekti, predmeti va vazifalari. Aholi ijtimoiy va tabiiy fanlarning o’rganish obhekti sifatida. Demografiyaning alohida fan sifatida rivojlanishi. Aholi-demografiyaning obhekti sifatida. Aholi- insonlarning takror barpo bo’lishi yig’indisi. Demografik tarkib va jarayonlar. Demografiya va boshqa fanlar. Demografiya fanlari tizimi. XVIII-XXI asrlarda xorij va MDH olimlarining aholishunoslik va demografik jarayonlarni o’rganish bo’yicha qarashlari va yondoshuvlari. Demografik rivojlanishning turli kontseptsiyalari. Aholi geografiyasi rivojlanishining ilmiy nazariy masalalari. Antik davr olimlari ishlarida aholi to’g’risida ma’lumotlar. Aholi to’g’risida ma’lumotlar manbalari xaqida umumiy tavsiflar. Birlamchi va ikkilamchi ma’lumotlar. Aholini hisobga olish, turlari. Aholining joriy statistik hisobi. Tug’ilish, o’lim, nikoh, ajralish va migratsiya jarayonlarining joriy statistik hisobi. Aholi ro’yxati aholi to’g’risida ma’lumotlar manbai sifatida. Aholi ro’yxati o’tkazish tamoyillari, dasturlari vazifalari. Aholini ro’yxatga olishning usullari. Aholi ro’yxatini o’tkazish bo’yicha jahon tajribalari. Aholi soni dinamikasi (tadrijiy o’zgarishlari). Aholining kategoriyalari: doimiy, vaqtincha, mavjud aholi. Dunyo mamlakatlari aholi soni, ularni klassifikatsiyalash. Aholi soni ko’payishidagi tengsizlikning asosiy sabablari va oqibatlari. Aholi ko’payishi tarixiy bosqichlari. Aholi tabiiy harakati: tug’ilish, o’lim, tabiiy ko’payish. Aholi tabiiy harakatinining hududiy xususiyatlari. Aholi takror barpo bo’lishining asosiy qonuniyatlari. Aholi takror barpo bo’lishiga tahsir etuvchi omillar. Aholi takror barpo bo’lish turlari. Kengaygan, oddiy va qisqargan aholi takror barpo bo’lishi va uning geografik tarqalishi. Tug’ilish- demografik jarayon sifatida. Tug’ilish va reproduktiv faoliyat. Tug’ilishga tahsir etuvchi omillar. Tug’ilish darajasini ifodalovchi ko’rsatkichlar tizimi. Aholining reproduktiv mayli va uni o’rganish. Aholining reproduktiv mayli va uni o’rganish bo’yicha tadqiqotlar. Aholi o’limi va uning o’rtacha umr ko’rish davomiyligi geografiyasi-aholi o’limi va tabiiy ko’payish. Aholi o’limi va uning yashash sharoiti bilan bog’liqligi. Aholi o’limi demografik va geografik jarayon sifatida o’rganilishi. Aholi o’limini keltirib chiqaruvchi omillar (endogen, ekzogen va kvaziendogen) va sabablar. Aholi o’limi turlari. Aholining o’rtacha umr ko’rishi va geografiyasi. Aholining tarkibi tushunchasi. Aholi tarkiblari turlari: yosh, jins, nikoh, iqtisodiy, oilaviy, ijtimoiy, diniy, irqiy v.h. Aholining yosh tarkibi turlari va geografik xususiyatlari. Aholining yosh tarkibi, uning shakllanish omillari va yosh guruhlari bo’yicha taqsimlanishi. Aholi yosh guruhlari va aholi takror barpo bo’lish o’rtasidagi bog’liqlik masalasi. Aholi yosh tarkibining demografik va hududiy jihatlari. Aholining jins tarkibi tushunchasi. Aholi jinsiy tarkibini shakllanish omillari, biologik konstanata. Aholi jinsiy tarkibini ifodalovchi ko’rsatkichlar tizimi. Aholining jinsiy tarkibi va tug’ilish, aholi jinsiy tarkibi va o’lim, aholi jinsiy tarkibi va migratsiya jarayonlari. Aholi jinsiy tarkibining geografik xususiyatlari. Oilaviy tarkib turlari, mahzmun mohiyati. Aholining oilaviy tarkibi va takror barpo bo’lishi o’rtasidagi bog’liqlik. «Irq» haqida tushuncha. Insoniyatning katta yevropoid, mongoloid, negroid, avstroloid va ko’p sonli mayda irqlardan tarkib topganligi. Sof va aralash irqlar, ularning antropologik farqlari. Irqlar kelib chiqishining biologik asoslari. Irqlararo munosabatlar. Irqiy va etnik birliklar nisbati. Dunyo mintaqalari bo’yicha aholining irqiy tuzilishi. «Etnos», «elat», «millat», «xalq» tushunchalari. Xalqaro milliy munosabatlar. Yirik va kichik tillar va millatlar. Ko’p millatli, ikki millatli va bir millatli mamlakatlar, milliy-etnik jarayonlar: konsolidatsiya, assimilyatsiya, integratsiya, ularning jahon siyosiy-ijtimoiy hayotida tutgan o’rni. Til oilalari. Til oilalarining geografik tarqalishi. Xalqlarning tili bo’yicha guruhlanishi. Aholining diniy tarkibi. Dunyo dinlari shakllanishi. Arxaik, milliy va dunyoviy dinlar. Xristian: katolik, pravoslav, protestan, islom: shiya, sunniylar, budda dinlari geografiyasi va ularning jahon siyosiy-ijtimoiy munosabatlaridagi o’rni. Xinayanlar, maxayanlar va ularning geografiyasi. Dinlarning aholi demografik rivojlanishiga tahsiri. Yirik diniy ziyoratgohlar va ularning xalqaro aholi migratsiyasidagi roli. Dunyodagi boshqa dinlar. Aholining ijtimoiy tarkibi va ijtimoiy funktsiyasi. Ijtimoiy-iqtisodiy muhit. Aholining tabaqalanishi, uning dunyo mintaqalari miqyosida turlanishi. Aholi ijtimoiy tarkibi bilan ijtimoiy iqtisodiy rivojlanish o’rtasidagi bog’liqlik. Mehnat resurslari, “Iqtisodiy faol aholi”, “Iqtisodiy nofaol aholi” tushunchalari va ularning tarkibi. Mehnat resurslari balansi. Mehnat resurslari shakllanishi va ulardan foydalanishning hududiy xususiyatlari. Mehnat resurslarining shakllanishi va ulardan foydalanish holatlari. Aholi bandligi muammolari. Mehnat bozori tushunchasi, uning hozirgi holati va rivojlanish xususiyatlari. Aholi bandligi, ishsizlik va uning turlari. Aholi bandligi va uning geografik xususiyatlari. Migratsiya haqida tushuncha. Migratsiya turlari: ichki, tashqi, ixtiyoriy, majburiy doimiy, vaqtinchalik va mayatniksimon (mokkisimon), ularning shakllari va xususiyatlari. Migratsiyani hisobga olish. Migratsiyaning alohida hududlar va davlatlarning ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishiga tahsiri. Migratsiya omillari: siyosiy, milliy-etnik, diniy, iqtisodiy, ijtimoiy, ekologik va boshqalar. Xalqaro migratsion harakatlar tarixi, ularning alohida materiklar, o’lkalar yoki hududlarning iqtisodiy o’zlashtirishdagi roli. Tashqi migratsiya. Emigratsiya, immigratsiya, reemigratsiya, deportatsiya tushunchalari va ularning xususiyatlari. Dunyo aholisi mexanik harakati muammolari va siyosat. Immigratsiya siyosati. Aholining joylanishi va unga tahsir etuvchi geografik omillar. Aholining joylashishi va manzilgohlari haqida umumiy tushuncha. Aholi joylashishining asosiy shakllari. Aholining joylashishi va xo’jalikni hududiy tashkil etish. Aholi joylanishining shakllari, aholi manzilgohlari, turlari, o’lchami, vazifalari. Aholi punktlari geografiyasi, uning geografik shakllari, turlari. Aholining joylanishi va punktlari haqida umumiy tushuncha. Aholi joylanishining asosiy shakllari. Aholi zichligi haqida tushuncha, uning mohiyati, hisoblash yo’llari. Aholi zichligi va hududning o’zlashtirilishi darajasi. Aholi zichligi bilan bog’liq iqtisodiy, ijtimoiy, ekologik muammolar. Hududning demografik, mutloq va nisbiy sig’imlari haqida tushuncha. Qishloq aholi manzilgohlarining turlari. Qishloq aholi manzilgohlarining dunyo aholisi ko’payishi va tarqalishidagi roli. Aholining joylanishi va xo’jalikni hududiy tashkil etish. O’zbekiston aholisi soni dinamikasi, tarkibi, aholi takror barpo bo’lishi va uning mintaqaviy jihatlari. Tug’ilish, o’lim va aholining tabiiy harakati. Respublika aholisining demografik tarkibi. Mamlakatda aholining bandligi va mehnat resurslari muammosi. O’zbekiston aholisi migratsiyasi. Aholining joylanishi geografiyasi. Aholi punktlari, respublika qishloqlari, shaharlari geografiyasi.