Qo’sh tuzlarni ham beqaror kompleks ionlari bo’lgan kompleks tuzlarga kiritish mumkin. Masalan: KAl(SO
«Umumiy va noorganik kimyo» fanidan ma’ruzalar matnlari.
70
tuzlar tarkibiy qismlarga ajraladi.
KAl(SO
4
)
2
K
+
+ Al
+3
+ 2SO
4
2-
ammo qattiq holatda kompleks birikmalarga o’xshash tuzilgan.
Kristalogidradlarni ham biz komlaks tuzlar deb hisoblashimiz mumkin, bu yerda suv molekulalari ligandlardir.
Masalan: NiCl
2
· 6H
2
O kristologidratni biz quyidagi tuzilishdagi [Ni(H
2
O)
6
]Cl
2
kompleks tuz sifatida qarashimiz mum-
kin.
Kompleks tuzlar ishtirokidagi ion almashtirish reaksiyalari har qanday boshqa tuzlardagi kabi o’tadi. Masalan:
3FeSO
4
+ 2K
3
[Fe(CN)
6
] = Fe
3
[Fe(CN)
6
]
2
+ 3K
2
SO
4
Ba’zan to’liqsiz almashinuv ro’y beradi, natijada qo’sh tuzlar hosil bo’ladi:
Na
3
[Co(NO
2
)
6
] + 2KCl = K
2
Na[Co(NO
2
)
6
] + 2NaCl
Nazorat uchun savol va mashqlar.
1. Komleks hosil qiluvchi deb nimaga aytiladi?
2. Koordinatsion son nima?
3. Markaziy atom nima?
4. K
2
[HgJ
4
]; K
3
[Fe(CN)
6
]; K
2
[PtCl]
6
birikmalardagi komleks hosil qiluvchilarni va koordinatsion sonlarini
ko’rsating.
5. [Hg
2
[CN
4
]
2–
; [PtCl
6
]
2–
; [HgJ
4
]
2–
komleks ionlaridagi ligandlarni ko’rsating.
6. [PtCl
4
]; [AuCl
4
]; [Au(CN)
2
]; [Co(NO
2
)
6
] kompleks ionlarining zaryadi qiymati va ishorasini aniqlang, bunda
Pt
2+
, Au
3+
, Co
2+
, Au
+
kompleks hosil qiluvchilardir.
Mavzuga oid tayanch iboralar.
1. Kompleks tuzlar
6. Ligandlar
2. Komleks ion
7. Maksimal koordinatsion son
3. Koordinatsion bog’
8. Ichki va tashqi koordinatsion sfera
4. Koordinatsion nazariya
9. Komleks kation
5. Markaziy atom
10. Kompleks anion.
Foydalanilgan adabiyotlar:
1. Rahimov X.R. «Anorganik ximiya», T.: «O’qituvchi»-1974, 148-bet.
2. Parpiev N.A., Rahimov X.R., Muftaxov A.G. Anorganik kimyo. Nazariy asoslari. - T.:O’zbekiston, 2000. –5-9
b.
3. Axmerov Q, Jalilov A, Sayfutdinov R. Umumiy va anorganik kimyo. - T.:O’zbekiston, 2003.
4. Глинка Н.Л. «Общая химия», Л.: «Химия»-1982, С.582-600.
5. Poles M.E. «Analitik ximiya», T.: «Meditsina»-1988, 24-25 betlar.
6. Новиков Г.И. «Основы общей химии», М.: «Высшая школа»-1988, С.360.
7. Рэмсден Э.Н. Начало современной химии. – Л.: Химия, 1989. – 784 с. – Пер. изд.: Великобритания,
1985.
8. Химия: Справ. изд./ В.Шретер, К.-Х.Лаутеншлегер, Х.Бибрак и др.: Пер. с нем. – М.: Химия, 1989. –
648 с.
9. Спицын В.И., Мартыненко Л.И. Неорганическая химия. Ч.1: Учебник. – М.: Изд-во МГУ, 1991. – 480 с.
10. Shamshidinov I., Mo’minova B., Abdullaev M. «Umumiy va noorganik kimyo» fanidan ma’ruzalar matni. –
Namangan, 1999 y.