18-ma’ruza
KOMPLEKS BIRIKMALAR
Reja:
1. Umumiy tushunchalar.
2. Verner nazariyasi.
3. Kompleks birikmalar turlari.
4. Kompleks birikmalarni izomeriyasi va nomlash.
5. Kompleks birikmalarning barqarorligi.
Muammoli savollar:
1. Koordinatsion birikmalar qanday jarayonlarda ko’p ishlatiladi?
2. Nima uchun NH
3
molekulasi ligand bo’la oladi, NH
4
+
kationi esa ligand bo’la olmaydi?
3. Koordinatsion birikmalarda qanday gibridlanish turlari bor?
Umumiy tushunchalar. Kompleks birikma shunday birikmaki, uning molekulasi yoki ioni markaziy atomga
ega bo’lib, buni bir necha ion yoki molekulalar, ya’ni ligandlar qurshab turadi.
Kompleks birikmalar oddiy molekulalardan farq qilib, kompleks hosil qiluvchi markaziy atomni qurshab
turuvchi ion va molekulalar mustahkam bog’lab turadi. Xatto eritmalarda ham u o’zining mustahkamligini saqlab
qolishga intiladi.
Markaziy ionning musbat zaryadi, uni qurshab turuvchi ligandlar manfiy zaryadlari yig’indisidan katta bo’lsa,
kation kompleks, kichik bo’lsa anion kompleks, teng bo’lsa neytral kompleks deyiladi.
CuCl
2
+ 4NH
3
CuCl
2
· 4NH
3
Tasser 1798 yilda birinchi kompleks birikma CoCl
3
· 6NH
3
ni hosil qildi.
Kompleks birikmalar texnikada, meditsinada, qishloq xo’jaligida, fanda katta ahamiyatga ega.
Kompleks birikmalar tabiatda keng tarqalgan. Masalan: xlorofill magniyning kompleks birikmasidir. Tirik
xujayrani kislorod bilan ta’minlab turadigan gomoglobin (qondagi) temirning kompleks birikmasidir. Juda ko’p mineral-
lar, alyumosilikatlar kompleks birikmalardir.
Kompleks birikmalarning o’ziga xos suyuqlanish, qaynash haroratlari, ma’lum erituvchilarda, xususan suvda
eruvchanligi va hokazo xossalari bo’ladi.
CuSO
4
+ 4NH
4
OH = [Cu(NH
3
)
4
]SO
4
+ 4H
2
O
bu yerda:
Cu
2+
- kompleks hosil qiluvchi ion,
NH
3
- ligand,
[Cu(NH
3
)
4
]
2+
- kompleks ion yoki kompleksning ichki sferasi.
SO
4
2-
- kompleksning tashqi sferasi.
Dostları ilə paylaş: |
