O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi namangan muhandislik–pedagogika instituti «kimyoviy texnologiya»

Termodinamikaning II-qonuni. Termodinamikaning I-qonuni orqali kimyoviy reaksiyalarda moddalarning 

ichki energiyalarini o’zgarishini ko’rib chiqdik. Ikkinchi qonunda kimyoviy muvozanat holatini aniqlash, tajriba

o’tkazmay turib reaksiyalar unumini hisoblash, reaksiyalarning borish-bormasligini aniqlash kabilarni o’rganish mum-
kin.

Buning uchun biz berilgan sistemadagi har bir komponentni xarakterlovchi kattaliklar — energiya, entropiya va 

izobar potensialini bilishimiz lozim.

Entropiya nima ? 
Entropiya — muvozanat holatida turgan har qanday sistemadagi moddalarning harakatlanganligini ifodalovchi
kattalik. 
Masalan, suyuqlik bug’ga o’tganda entropiya ortadi, bug’ kondensatlanib suyuq yoki kristall holatga o’tsa en-

tropiya kamayadi. Shuningdek, kimyoviy jarayonlarda ham entropiya ortishi yoki kamayishi mumkin.

Quyidagi reaksiyada entropiya ortadi: 

C (ko’mir) + CO

2
(g) = 2CO (g)

Quyidagi reaksiyada esa entropiya kamayadi:

3H

2
(g) + N

2
(g) = 2NH
3
(g)

Qattiq jismlarda entropiya kam o’zgaradi. Entropiyaning o’zgarishi:

Q



S = S

2
- S

1
= —— ga teng. 

T

Bolsman nazariyasiga muvofiq mikroholatlar soni bilan entropiya orasida quyidagicha bog’lanish mavjud:

R 
S = —— • ln w 

N

---

«Umumiy va noorganik kimyo» fanidan ma’ruzalar matnlari. 
33
bu yerda:
N - Avogadro soni;
R - universal gaz doimiysi;
W - mikroholatlar soni. 
ikkinchi holatdagi tartibsizlik 


S = R • ln ———————————————— 

birinchi holatdagi tartibsizlik

Birligi: j/mol•grad. 

Tabiiy jarayonlar ikkita harakatlantiruvchi kuch ta’sirida amalga oshishi mumkin. 

1) har qanday sistema o’zining energiya zahirasini kamaytirishga va jarayon paytida o’zidan issiqlik chiqarish-
ga intiladi. Bunday jarayon paytida entalpiya o’zgarishi manfiy (

H < 0) bo’ladi. 

2) sistemaning tartibsizligi o’zining eng yuqori holatiga o’tishga intiladi. Bu jarayon haroratga va entropiya 

o’zgarishi

S ga bog’liq. 

Agar modda bir holatdan ikkinchi holatga o’tganda uning energiya zahirasi o’zgarmasa (ya’ni 


H=0 bo’lsa), 

unday jarayon entropiya o’zgarishiga bog’liq bo’ladi va bu entropiya ortadigan tomonga yo’naladi (ya’ni


S > 0 

bo’ladi).

Agar sistemaning tartibsizlik darajasi o’zgarmasa (ya’ni 


S=0), jarayonning yo’nalishi entalpiya kamayish 

tomon (


H<0) bo’ladi. 

Kimyoviy jarayon paytida bir vaqtning o’zida ham entalpiya, ham entropiya o’zgarishi mumkin. Bunday hol-
larda o’zgarmas bosimlarda sodir bo’ladigan jarayonlarni harakatlantiruvchi kuchi izobar potensialining o’zgarishi 
deyiladi. 


G = 


H – T •


S


G<0 bo’lsa o’z o’zicha boradigan jarayon bo’ladi, 


G>0 bo’lsa ayni sharoitda borishi mumkin bo’lmagan jarayondir. 










0

модда

.
даст

0
махсулот

G
G

G
0
G


- standart izobar potensial. 










0
модда

.
даст

0
махсулот

H
H
H

.










0
модда

.
даст

0
махсулот

S
S
S


G = 0 muvozanat holatida 


H = T•


S

S
H
T






.