O‟zbekiston respublikasi oliy va o‟rta maxsus ta‟lim vazirligi namangan davlat universiteti pedagogika va psixologiya kaferdrasi
-mavzu: K.Rodjersning insonparvarlik psixologiyasi
Yüklə 461,29 Kb.
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Tayanch so‟z va iboralar
|
14-mavzu: K.Rodjersning insonparvarlik psixologiyasi
Reja: 1.Inson tabiati haqida K.Rodjers tasavvurlari. 2.K.Rodjers fenomenologiyasi. 3.K.Rodjers bo‗yicha shaxsning ―Men‖-konsepsiyasi. ―Men‖-konsepsiyasining rivojlanishi. Tayanch so‟z va iboralar: A.Maslou, extiyojlar, gumanizm, real men, ideal men,tug‘ma moyillik, motivatsiya SHaxsga doir gumanistik nazariyada ikki asosiy yo‘nalishlar farqlanadi. Birinchisi, ―klinik‖ (klinikaga yo‘naltirilgan) amerikalik psixolog K.Rodjers qarashlarida o‘z ifodasini topgan
Ikkinchisi ―motivatsion‖ yo‘nalish. Uning asoschisi amerikalik psixolog A.Masloudir. mazkur ikki yo‘nalish o‘rtasida muayyan tafovutlar bo‘lsa-da, ularni bog‘lab turgan jihatlar ko‘p uchraydi. Gumanistik psixologiya yo‘ndashuvi vakillari shaxs taraqqiyotining asosiy manbai deb avtoaktualizatsiyaga bo‘lgan tug‘ma moyilliklarni nazarda tutadilar. SHaxs taraqqiyoti deb ushbu tug‘ma moyilliklarning namoyon bo‘lishiga aytishadi.K.Rodjersga fikriga ko‘ra, inson psixikasida ikki tug‘ma moyillik mavjud. Birinchisi, muallif tomonidan ―avtoaktualizatsiya tendentsiyasi‖ deb nomlangan moyillik inson shaxsining bo‘lajak xususiyatlari negizini o‘zida jo etgan. Ikkinchi tug‘ma moyillik – ―organizmik nazorat jarayoni‖ –shaxs taraqqiyotini idora etuvchi mexanizmdir. Mazkur moyilliklar asosida odam taraqqiyoti davomida ―Men‖ning alohida shaxsga doir tuzilmasi paydo bo‘ladi. U o‘z ichida
Men‖
―real Men‖ni qamrab oladi. ―Men‖ tuzilmasining ushbu osttuzilmalari murakkab munosabatda bo‘ladi: to‘kis uyg‘unlik holatidan (kongruentlik) to‘liq nomuvofiqlik (disgarmonik) darajasigacha (Rodjers K., 1994). K.Rodjersga binoan, hayot maqsadi – tug‘ma salohiyatni to‘kis namoyon 97
talantidan foydalanadigan, o‘z salohiyatini ro‘yobga chiqarish davomida o‘zini, o‘z kechinmalarini anglash sari harakat qiluvchi, o‘zining asl abiatini ifodalashga intiluvchi odam bo‘lishdir. A.Maslou shaxs taraqqiyoti negizida yotadigan ehtiyojlarning ikki ko‘rinishini ajratib bergan: ularni qondirish mobaynida o‘z-o‘zidan yo‘qolib ketadigan «defitsitar» ehtiyojlar hamda qondirilishi ularni kuchaytiruvchi ―o‘sishga doir‖ ehtiyojlar. Maslou
ko‘ra,
mavjud:
2) himoyalanganlik ehtiyoji (uy-joyga ega bo‘lish, ish joyiga ehtiyoj); 3) bir insonning boshqa bir insonga nisbatan ehtiyojini ifodalovchi mansublik ehtiyoji, masalan, oila qurishga; 4) o‘zini-o‘zi baholash ehtiyoji (o‘zini hurmat qilish, o‘z g‘ururini saqlash); 5) avtoaktualizatsiya ehtiyoji (ijod qilish, go‘zallikka intilish, to‘kis bo‘lish kabi metaehtiyojlar). Ro‘yxat boshidagi ikki ehtiyoj defitsitar, uchinchisi – oraliq ehtiyoj, to‘rtinchi va beshinchi ehtiyojlar o‘sishni ta‘minlaydigan ehtiyojlar sirasiga kiritilgan. Maslou motivatsiyaning mantiqiy ketma-ketlikda rivojlanish qonunini ifoda etgan. Unga ko‘ra odam motivatsiyasi quyidan yuqoriga qarab rivojlanadi, agarki quyi darajadagi ehtiyojlar qondirilmas ekan shaxsning yuqori darajadagi ehtiyojlarining shakllanishi amri mahol
Boshqachasiga aytadigan bo‘lsak, odamning bosh suqadigan uy-joyi bo‘lmas, qorni to‘ymas ekan u oila qurish imkoniyatidan mahrum bo‘ladi, oilasi yo‘q
o‘zini-o‘zi
qilolmaydi yoki ijod
shug‘ullanishiga monelik qiladigan omillar ko‘payadi. Inson uchun eng muhim
98
Avtoaktualizatsiya – odam kamolotining pirovard holati emas. Hech bir
barcha
darajasida avtoaktuallashgan bo‘la olmaydi. Har bir odamda hamisha taraqqiyotni davom ettirish imkoniyatini beradigan qobiliyatlari va iqtidori bo‘ladi. Beshinchi darajaga yetgan odam ―psixologik jihatdan sog‘lom‖ sanaladi (Maslou A., 1999). Mazkur yondashuv vakillari inson taraqqiyotida hal etuvchi yosh davrlari mavjud emas, shaxs butun hayoti davomida shakllanadi va taraqqiy etadi. Biroq hayotning ilk davri
o‘mirlik, o‘spirinlik) shaxs taraqqiyotida alohida
egallaydi.
ratsional jarayonlar ustivorlik qiladi, ongsizlik vaqti-vaqti avtoaktualizatsiya jarayoniga to‘sqinlik qilib u yoki bu sabablarga ko‘ra vujudga kelib turadi. Gumanistlar shaxs iroda erkinligiga to‘liq egadir deb hisoblaydilar. Inson o‘zini, o‘z xatti-harakatlarini anglaydi, rejalar tuzadi, hayot mazmunini qidiradi. Inson – o‘z shaxsi va o‘z baxtini ni o‘zi yaratuvchisidir. Insonning ichki olami, uning o‘y-fikrlari, tuyg‘ulari va emotsiyalari voqelikning to‘g‘ridan-to‘g‘ri aks etishi emas. Har bir odam reallikni o‘zining sub‘ektiv idrokiga muvofiq talqin etadi. Botiniy olam uning o‘zigagina to‘liq kashf bo‘lishi mumkin. Odam hatti-harakatlari negizini sub‘ektiv idrok va sub‘ektiv kechinmalar tashkil etadi. Faqatgina sub‘ektiv tajriba konkret shaxs xulq-atvorini tushunish imkoniyatini beradi. SHaxsning gumanistik modelini kontseptual ―birliklari‖ sifatida quyidagilar ilgari suriladi: 1) «real Men» — ―ayni dam va shu yerda‖gi o‘y-fikrlar, tuyg‘ular, kechinmalar yig‘indisi (Rodjers K., 1994); 2) «ideal Men» — inson o‘zining shaxsiy salohiyatini namoyon qilishi uchun zaruriy sanagan o‘y-fikrlar, tuyg‘ular, kechinmalar yig‘indisi. 3) avtoaktualizatsiyaga bo‘lgan ehtiyoj — shaxs taraqqiyoti va kamolotini belgilaydigan tug‘ma ehtiyojlar (Maslou A., 1997). 99
sirasiga taalluqli bo‘lsada, ularning kongruentiligini (o‘zaro muvofiqligini) o‘lchash imkoniyatlari mavjud. Kongruentlikning yuqoriligi ―real Men‖ va ―ideal Men‖ o‘rtasidagi nisbiy uyg‘unlik belgisidir (o‘ziga berilgan yuqori baho). Kongruentlikning quyi darajasi (o‘ziga berilgan past baho) xavotirlilik, depressiya alomatlari belgisidir. Tug‘ilish paytida ―Men‖ning ikkala osttuzilmalari to‘kis kongruent bo‘lgani bois, odam fitratida ezgulik mavjud. Keyinchalar, tashqi muhit bilan o‘zaro ta‘sirga kirish natijasida ―real Men‖ va ―ideal Men‖ o‘rtasida nomuvofiqlik vujudga kelgani sabab reallikni yanglish idrok etish – subtseptsiya – hosil bo‘ladi. ―Real Men‖ va ―ideal Men‖ o‘rtasidagi davomiy va kuchli nomuvofiqlikda psixologik muammolar paydo bo‘la boshlaydi. SHaxs taraqqiyotiga to‘sqinlik qiluvchi bloklar sifatida A.Maslouning ehtiyojlar shajarasi ilgari suriladi. SHaxs
―real Men‖ va
Men‖
mavjud
bilan ajralib turadi; ikkinchidan, aslida kim ekanini (real Men) va kim bo‘lishini (ideal Men)
biladi;
o‘zlashtirishga maksimal darajada ochiq va hayotni ―ayni damda va shu yerda‖ qanday bo‘lsa shundayligicha qabul qiladi; to‘rtinchidan, barcha odamzotga shartsiz ijobiy munosabatni namoyon qiladi; beshinchidan boshqa odamlarni tushunishga, o‘zida empatiyani rivojlantirishga, olamga o‘zga odam nigohi bilan qarashga intiladi. 100
1) reallikni samarali idrok etadi; 2) xulqi tabiiy va sodda; 3) muammoni va vazifani hal etishga yo‘nalgan; 4) olamni ―bolalarcha‖idrok etadi (hayrat); 5) oliy kechinmalarni boshdan o‘tkazadi, shavq tuyadi; 6) odamzotga samimiy yordam berishga intilish; 7) chuqur shaxslararo munosabatlarni o‘rnata olish; 8) yuqori darajadagi axloqiy mezonlar. Demakki, gumanistik yondashuvga binoan, shaxs – odamiy Menning botiniy olamidir, u esa – avtoaktualizatsiya natijasidir. SHaxs tuzilmasi - ―real Men‖ va
Men‖
http://fayllar.org Yüklə 461,29 Kb. Dostları ilə paylaş:
|