O‟zbekiston respublikasi oliy va o‟rta maxsus ta‟lim vazirligi namangan davlat universiteti pedagogika va psixologiya kaferdrasi

13-mavzu: Reymond Kettel: shaxs nazariyasi strukturasi 


Reja: 
1.Shaxs xususiyatlari nazariyasining umumiy tamoyillari.
2.Shaxs xususiyatlari kategoriyasi: tuzilishli tamoyillar.

Tayanch so‟z va iboralar: -ekstraversiya (jalb kilmok) kirishimlilik, -
xayrixoxlik (yokimtoylik) –iliklik yoki dushmanlik, vijdonlik (ishonchlik) 
emotsional
barkarorlik 
-madaniyatlilik,
tajribaga 
ochiklik,urtamiyonalik,
kizikishlar torligi. 
SHaxsni tasvirlashda R.B.Kettell boshka yondashuvdan foydalangan, shaxs 

xususiyatlari ichidan ikkilamchi va birlamchi, dastlabki, konstitutsional, genetik

shartlanganlik, tajriba ta‘sirida rivojlangan va boshkalar, boshkacha kilib aytganda 
temperamental va xarakterilogik xususiyatlarni ajratish mumkin (5,7,10,14).
Kettel uzining empirik ishlarida G.Ollport ajratgan shaxslarga tegishli 

guruxlarni yaxlitlashtirish etiteti yulidan bordi va 171 gurux sinonimini,

keyinchalik 36 bipolyar turlarga, undan keyin esa ularni boshka izlanishlarda 46 
juftga tuldirdi.
SHaxs xususiyatlarini keltirib chikaradigan (dastlabki) sistemasi Kettellga 

kura xilma-xildir va kuyidagilarni uz ichiga oladi:

- kizikkonlik (konstitutsonallikni keltirib chikaruvchi) xislatlari, ya‘ni

emotsional, tezkorlik, reaktivlik va shaxsning atrofdagi ragbatlantiruvchi omillarga

reaktsiya energiyasi kabi idividual ta‘sirlanish uslubini aniklaydigan xislatlar. 

---

88
- ta‘sirlanish samaraliligi aniklovchi kobiliyat-xislatlar, 

- xarakatlanuvchi reaktsiya kuchlariga taalukli va belgilarning ikkita sinfini

tashkil kiluvchi dinamik xususiyatlar – erglar, insonning xulk-atvorini ifodalovchi 
(kurash va rakobatga yunaltirilgan, poda-poda bulib yashash tuygusi, avtonomlik)
tugma xususiyatlar va ijtimoiy madaniyat meyorlari ta‘sirida shakllanadigan 
shuningdek kizikshlarning namoyon bulishini uz ichiga oladigan sentimentlar,
attiyudlar. 
Katta yoshli insonni ta‘riflashda R.Kettell uzi ajratib olgan 19 faktor, yosh
bolalarni tasvirlashda esa 12 faktor yetarli deb xisoblaydi. Bu faktorlarni anik 
ilmiy (texnik), chegara bilan belgilangan va maishiy nomlarini sanab utamiz.
Barcha faktorlar manfiy va musbat kutblarga ega, lekin bu muxim axamiyatga 
egaligini bildirmaydi: psixologik planda ular bir xil, manfiylik va musbatlilik esa
muayyan vaziyatda bulishi mumkin. Fakat bolalarda topilgan faktorlar kalin shrift 
bilan ajratilgan (9).
Jadval 17