O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta`lim vazirligi namangan muhandislik-qurilish instituti transport vositalarining tuzilishi va nazariyasi fani bo’yicha

2. Gazlarning asosiy xususiyatlari.
Gaz ballonli avtomobillarda ishlatiladigan gazsimon yonilg’i tabiiy yoki
suyultirilgan yonuvchi gazlar bo’lib, ular suyultirilgan neft gazi (SNG), siqilgan va
suyultirilgan tabiiy gaz (STG)bo’ladi. STG da ishlovchi avtomobil dvigatellari
keng tarqalgan. SNGlar ballonlarda saqlanadi, bu turdagi gazlar uch xil bo’ladi,
ya’ni propan, butan va ularning aralashmalari. STG da xid bo’lmagani uchun unga
o’tkir xidli gazsimon modda qo’shiladi. STG da ishlagan avtomobilning STG da
ishlaganiga nisbatan afzalliklari bor: ballonlar soni kam, avtomobilning yuk
ko’tarish qobilyati yuqori. STG li ballonda gaz bosimi yuqori emas, ya’ni 16
kg
/sm2. SHu sababli ularni tashish xavfli emas, issiqlik berish qobiliyati yuqori,
shu sababli dvigatelning quvvati yuqori. Bu gazni xavfsiz. Lekin suyuq gazlar bir
yerga to’planib qolsa portlash xavfi bo’ladi. STG lar maxsus yuk avtomobillarda
tashiladi, bu gazlar asosan metandan tashkil topgan. Siqilgan gaz holatdagi (STG)
yonilg’ilar maxsus ballonlarda tashiladi. Ballondagi gaz bosimi 200 kg
/sm
2
atrofida bo’ladi. Ularning issiqlik berish qobiliyati 8500 kkal
/m
3
. Siqilgan gazda
ishlovchi avtomobilning kamchiligi shundaki, silindrni to’ldirish koeffitsenti kam
bo’lganligi sababli uning quvvati 10-20% ga pasayadi. Avtomobilga og’irligi 65-
70 kgli ballondan 6-8 tasi o’rnatiladi. SHu sababli avtomobilning yuk ko’tarish
qobilyati pasayadi. Ballonlar maxsus gaz to’ldirish stantsilarida to’ldiriladi. Bir
ballonga 10 m
3
gaz to’ldiriladi. Siqilgan gazlar asosan propan yoki butandan
tashkil topgan.
3.Gazli dvigatellarning ta’minlash tizimida qo’llaniladigan jixozlarning
vazifalari va tuzilishi.
Suyultirilgan gazda yengil avtomobillar Neksiya, yuk avtomobilari va
avtobus dvigatellari ishlaydi.

---

100
Suyultirilgan gazda ishlaydigan

avtomobilning
gaz bilan ta’minlash tizimi.
1-karbyurator-aralashtirgich, 2-benzin
filtrli elektromagnitli klapan, 3-
benzin baki, 4-gaz reduktori, 5-
suyultirilgan gaz parlagichi, 6-issiq
suv berish shtutseri, 7-issiq suv
chiqish shtutseri, 8-suvni to’kish
kraynigi, 9-gaz filtrli elektormagnitli
klapan, 10-reduktor manometri. 11-
dvigatel, 12-parli ventil, 13-saqlash
klapani, 14-suyultirilgan gaz balloni,
15-nazorat ventili, 16-to’ldirish
ventili, 17-suyultirilgan gaz satxini
ko’rsatuvchi ko’rsatkich, 18-to’kish
tiqini (probka), 19-suyuqlik ventili.