O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta'lim vazirligi nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universiteti

Rolli oʻyin loyihalari. Ushbu loyihalarda struktura aniqlanmaydi va ish tugagunga qadar ochiq boʻladi. Loyiha qatnashchilari muayyan rollarni bajaradilar. Rollarga muvofiq holda ularning vazifalari aniqlanadi. Oʻyin syujetiga muvofiq ular rollarni bajarishi, tegishli hollarda “mansabdor shaxs” sifatida muloqotga kirishishi, bunda mavjud qobiliyat va iste’dodlari, oʻzlashtirgan bilim, koʻnikma va malakalarini safarbar etishlari lozim. Loyihani hal etish jarayonida koʻzlangan natijaga erishishlari uchun juda koʻp mehnat qilishlari, izlanishlari, mustaqil va ijodiy fikr yuritishlari, mustaqillik va onglilik talab etiladi. Bu yerda ijodiy izlanish mavjud, lekin oʻquvchilar ma’lum rollarni bajarish orqali loyiha hal etilganligi sababli rolli oʻyin loyihalar sanaladi. Izlanish xarakteridagi loyihalar. Loyihalarning bu tipi muayyan bir mavzu boʻyicha axborot va material toʻplash, toʻplangan axborot va materiallar bilan loyiha qatnashchilarini tanishtirish, ularni tahlil qilish, faktlarni umumlashtirish, olingan natijalarni rasmiylashtirishni oʻz ichiga oladi. Mazkur loyihalar tadqiqot xarakteridagi loyihalar bilan uygʻunlashib ketadi va uning bir qismiga aylanishi mumkin.
Izlanish xarakteridagi loyihalarning strukturasi quyidagicha boʻlishi mumkin:
-kerakli boʻlgan axborotni izlash manbalari;
- izlanish bosqichlari;
-toʻplangan axborot, materiallar, faktlar ustida tahlil oʻtkazish;
-xulosa yasash;
- izlanish yoʻnalishiga oʻzgartirishlar kiritish;
- yangi faktlarni toʻplash;
-umumlashtirish va xulosa yasash;
-olingan natijalarni rasmiylashtirish.
Bu toifadagi loyihalardan sinfdan tashqari mashgʻulotlarda foydalanish mumkin. Bular jumlasiga quyidagi mavzulardagi loyihalarni kiritish mumkin: Oʻzbekistonning “Qizil kitob”i ga kiritilgan oʻsimliklar va hayvonlar, Oʻzbekistonda paxtachilikning rivojlanishi, Oʻzbekistonning dorivor oʻsimliklari va boshqalar. Amaliy xarakterdagi loyihalar. Bu toifadagi loyihalar qatnashchilar faoliyatidan kutilgan natijalarning aniq belgilanishi bilan xarakterlanadi. Mazkur natija amaliy va ijtimoiy ahamiyatga ega boʻlishi lozim. Bunday loyihalarda loyiha ssenariysi, qatnashchilarning vazifalari, natijaga erishish bosqichlari, foydalaniladigan metodlar, olingan natijalarni rasmiylashtirish shakllari aniq belgilanishi kerak. Bunday loyihani amalga oshirishda qatnashchilarning har birining ulushi, yakka tartibda va kichik guruhda olib boriladigan ishlar natijalari, taqdimot, olingan natijalarni amaliyotga qoʻllash yoʻllari koʻrsatiladi. Bu toifadagi loyihalardan sinfdan tashqari mashgʻulotlarda foydalanish maqsadga muvofiq. Jumladan, tirik tabiat burchagida boqiladigan toʻti va boshqa hayvonlarning ovqat ratsionini tuzish, Oʻzbekistonga kelib-ketuvchi qushlarning kelish, uya qurish, koʻpayish, uchib ketish muddatlari, ularning keltiradigan foydasi, qishlash joyi, ularni muhofaza qilish tadbirlarini oʻrganish boʻyicha loyihalarni oʻquvchilarning kichik guruhlariga tavsiya etish joiz. Loyihalar predmeti va mazmuniga koʻra, bir fan sohasini qamrab olgan loyihalar, fanlararo izlanishni talab etadigan loyihalarga ajratiladi. Bu loyihalarni shakllantirishda oʻqituvchi biologiya sohasidagi muammoli, qiyin mavzularni olishi mumkin. Mazkur loyihalar biologiyani oʻqitishda tabiiy fanlar, adabiyot, ma’naviyat, madaniyat, san’at va gumanitar fanlar bilan fanlararo bogʻlanishni amalga oshirishga imkon beradi.
Fikrlash faoliyatini, mantiqiy va tanqidiy fikrlashni, yangi bilim va qobiliyatlarni izlash va topish istagi zamonaviy insonning eng muhim xislatlari hisoblanadi. Loyiha o'qitishning pedagogik texnologiyasi maktab o'quvchilari orasida ushbu fazilatlarni shakllantirishga qaratilgan. O'qituvchilar, reproduktiv variantga (klassik shaklga) yo'naltirilgan didaktik paradigma vaqtini shaxsiy ta'lim bo'yicha o'zgartirish vaqti kelganiga aminlar. Ushbu muammoni hal qilish uchun yangi shakllar va usullar, ta'lim muassasalarida eng zamonaviy texnologiyalarni joriy etish zarur. Ta'limning loyiha texnologiyasining usullari individual o'z-o'zini bandligini va muloqot ko'nikmalarini rivojlantirishga alohida e'tibor qaratadi.
Loyihalarda mustaqil ishning ahamiyati bunday faoliyat zamonaviy ta'lim jarayonining ajralmas qismi hisoblanadi. Bu sizga barcha muammolarni, bolalarning bilim bo'shliqlarini bartaraf etish imkonini beradi. Maktabda o'qitish texnologiyasi mustaqil ishlamasdan mumkin emas, chunki o'qituvchiga iste'dodli va iqtidorli bolalarni aniqlash imkonini beradi. Mustaqil faoliyat tarbiyaviy motivatsiyaga yordam beradi, materiallarni qayta ishlab chiqarish darajasidan (reproduktiv yondashuv) ijodiy o'rganishga o'tishga kafolat beradi. Hech qanday loyiha qila olmaydigan o'z ishi maktab o'quvchilarini o'z faoliyatini rejalashtirishga o'rgatadi. Loyiha ta'lim texnologiyalari doirasida bolalar axborot manbalari (gazeta, jurnallar, internet) bilan ishlash qobiliyatiga ega bo'ladilar. Ushbu ko'nikmalar, ayniqsa, zamonaviy insonga kundalik ravishda tushayotgan katta miqdordagi ma'lumot hisobga olinadi.
Mantiqiy fikrlashning rivojlanishi barcha zamonaviy ta'lim texnologiyalarini o'z ichiga oladi. Loyiha bo'yicha o'rganish o’quvchilarni mustaqil faoliyatga jalb qilish yo'li bilan ushbu muammoni hal qiladi. Muayyan vaqt davomida, guruhlar, juftliklar, yakka tartibdagi talabalar o'qituvchi tomonidan ularga berilgan ishni bajarishlari kerak. Buning natijasi aniq bo'lishi kerak - aniq muammoni hal qilish va amaliyotga to'liq tayyor bo'lish. O'z faoliyatida loyiha metodologiyasidan foydalanish o'qituvchining kasbiy mahorati, rivojlanish va o'zini yaxshilash istagini ko'rsatadi.
Amerikalik professor Collings o’quvchilar loyihalarining o'z tasnifini taklif qildi.

1. 
   Loyihalar o'yinlar. Ular orasida teatr namoyishlari, raqslari, turli o'yinlari mavjud. Bunday loyihalarning asosiy maqsadi maktab o'quvchilarini guruh faoliyatida ishtirok etishdir.
   
2. 
   Loyihalar - ekskursiyalar. Jamiyat hayoti, atrof muhit bilan bog'liq ayrim muammolarni o'rganishda ularning maqsadi.
   
3. 
   Anahat loyihalar. Ular axborotni og'zaki nutq yoki musiqiy sheriklik (she'rlar, inshoatlar, qo'shiqlar, musiqiy asboblar ijro etish) orqali o'tkazish uchun mo'ljallangan.
   
4. 
   Qurilish loyihalari. Ular amaliy ahamiyatga ega bo'lgan mahsulotni ishlab chiqarishni qabul qilishadi: yulka plitalari ishlab chiqarish, maktab gulzorlari.
   

Bundan tashqari, biz innovatsion ta'lim texnologiyasini joriy etish bo'yicha asosiy o’quvchilarni bayon qilamiz. Loyiha texnologiyasi quyidagilarni nazarda tutadi:

• 
  Tadqiqotning amaliy ahamiyati, muayyan muammolarni hal qilish qobiliyati;
  
• 
  Natijalarni takrorlash imkoniyati;
  
• 
  Loyihaning aniq tuzilishi;
  
• 
  Talabalarning loyiha bo'yicha mustaqil ishi;
  
• 
  Tadqiqot muammolarini aniqlash, loyihaning vazifalarini to'g'ri shakllantirish, ish uslublarini tanlash;
  
• 
  Tadqiqot o'tkazish, natijalarni muhokama qilish, xulosalarni tuzatish.