O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi o. Suyunov, D. Norboyeva, A. Shonazarov, O‘. Zubaydullayev
Yüklə 0,9 Mb.
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 3-guruh uchun tarqatma material
|
O’zi-o’ziga baho o’ta yuqori ham shaxs xulq-atvoriga yaxshi ta’sir
ko’rsatmaydi. Chunki, u ham shaxs yutuqlari yoki undagi sifatlarning boshqalar tomonidan sun’iy tarzda bo’rttirilishi, noo’rin maqtovlar, turli qiyinchiliklarni chetlab o’tishga intilish tufayli shakllanadi. Ana shunday sharoitda paydo bo’ladigan psixologik xolat «noadekvatlilik effekti» deb atalib, uning oqibatida shaxs hattoki, mag’lubiyatga uchraganda yoki o’zida nochorlik, uquvsizliklarni sezganda ham buning sababini o’zgalarda deb biladi va shunga o’zini ishontiradi ham (masalan, «halaqit berdi-da», «falonchi bo’lmaganida» kabi bahonalar ko’payadi). Ya’ni, nimaiki bo’lmasin, aybdor o’zi emas, atrofdagilar, sharoit, taqdir aybdor. Bundaylar xaqida bora-bora odamlar «oyog’i yerdan uzilgan», «manmansiragan», «dimog’dor» kabi sifatlar bilan gapira boshlaydilar. Demak, o’z-o’ziga baho realistik, adekvat, to’g’ri bo’lishi kerak. Shunday qilib, o’z-o’ziga baho sof ijtimoiy xodisa bo’lib, uning mazmuni va mohiyati shaxsni o’rab turgan jamiyat normalariga, shu jamiyatda qabo’l qilingan va e’zozlanadigan qadriyatlarga bog’liq bo’ladi. Keng ma’nodagi yirik ijtimoiy jamoalar etalon rolini o’ynashi oqibatida shakllanadigan o’z-o’ziga baho — o’z-o’zini baholashning yuksak darajasi hisoblanadi. Masalan, mustaqillik sharoitida mamlakatimiz yoshlari ongiga milliy qadriyatlarimiz, vatanparvarlik, adolat va mustaqillik mafkurasiga sadoqat xislarining 154
bo’lgan xalq va millat ma’naviyatini qadrlash xislarini tarbiyalamoqda. Bu esa, o’sha yuksak o’z-o’zini anglashning poydevori va muhim shakllantiruvchi mexanizmidir. Demak, o’z-o’zini baholash — o’z-o’zini tarbiyalashning muhim mezonidir. 3-guruh uchun tarqatma material Shaxs shakllanishi va taraqqiyoti. Shaxs ijtimoiy, konkret – tarixiy sharoitlarda yashashi, ta’lim-tarbiya olishi tufayli tarkib topadi. Shaxs taraqqiyotining harakatlantiruvchi kuchi nimadan iborat? Bu masalani hal qilish yuzasidan psixologiya tarixida ikkita oqim mavjud bo’lib, ulardan birinchisi shaxs psixik taraqqiyotining biogenetik konsepsiyasi, ikkinchisi esa sosiogenetik konsepsiyasidir. Biogenetik konsepsiyaga ko’ra inson shaxsining taraqqiyoti biologik faktor, ya’ni nasliy faktor bilan belgilanadi. Bu konsepsiyaga ko’ra, odam psixik faoliyatining shakllarigina emas, balki bu faoliyat shakllarining mazmuni ham go’yo tug’ilishidan peshonasiga yozib qo’yilgan emish, odamning psixik taraqqiyot bosqichlari va ularning yuzaga kelish tartiblari avvaldan belgilanib qo’yilgan emish. Biogenetiklar pedagoglardan bolada taqdir yo’li bilan qanday shaxsiy sifatlar yuzaga kelishini bilib turishni, lekin ularning yuzaga kelishiga qarshilik qilmaslikni, aksincha yordam berishni talab qiladilar. Sosiogenetik konsepsiya shaxsning taraqqiyotini uning atrofidagi ijtimoiy muhitga bog’lab tushuntiradilar. Ularning aytishicha «odam ijtimoiy muhit nusxasidir». Sosiogenetik ham biogenetiklar singari rivojlanayotgan odamning shaxsiy faolligini inkor qiladilar. Odam faqat atrofidagi muhitga moslashadigan, passiv rol o’ynaydigan mavjudot deb qaraydilar. Agar sosiogenetik konsepsiyani to’g’ri deb bilsak, u holda nima sababdan ba’zi holda bir hil muhitda har hil odamlarning yetishib chiqishi tushunib bo’lmaydigan masala bo’lib qoladi. Shaxs taraqqiyotini harakatlantiruvchi kuchlar muammosini hal qilishda dialektika ta’limotiga asoslanish lozim. Shaxsning faolligi odamni anglangan yoki anglanmagan motivlarining murakkab sistemasi orqali faoliyatga undovchi ehtiyojlar yig’indisiga bog’liqdir. Biroq ehtiyojlarni qondirish jarayoni ichki qarama–qarshiliklarga ega bo’lgan jarayondir. Odatda ehtiyojlar paydo bo’lishi bilanoq qondirilmaydi. Ehtiyojlarni qondirish uchun moddiy vositalar, shaxsning faoliyatga ma’lum darajada tayyor bo’lishi, bilimlar, ko’nikmalar va shu kabilar zarurdir. Shaxs taraqqiyotida irsiyat va muhitning rolini to’la inkor qilib bo’lmaydi, balki har ikkisining ham ma’lum darajada o’z o’rni bor. Lekin shaxs taraqqiyotini belgilovchi asosiy omil ta’lim–tarbiya bo’lib hisoblanadi. Yüklə 0,9 Mb. Dostları ilə paylaş:
|