O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi o. Suyunov, D. Norboyeva, A. Shonazarov, O‘. Zubaydullayev
Yüklə 0,9 Mb.
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- «Tugallanmagan jumlalar» proyektiv metodikasi
|
Testga izoh
Ushbu diagnostikaning nisbatan ishonchsizligiga qaramay, mazkur metodika psixokonsultant bilan mijoz o’rtasida yaxshi aloqa vositasi bo’lishi mumkin. Individual tavsif berish chog’ida quyidagi savollarni berishni o’rinli deb hisoblaymiz (odatda tasdiq javobi beriladi): Bo’yin bo’lsa – ko’ngli nozikmisiz? Sizni xafa qilish osonmi? Quloq bo’lsa - sizni eshitishni biladigan odam deb hisoblashadimi? Cho’ntak bo’lsa - bolalaringiz bor-mi? Agar biron bir rasmda bosh kiyimi bo’lsa - kimgadir majburan yon bosib, endi afsusdamisiz? Agar uchchala rasmda ham bosh kiyimi bo’lsa – o’zingizni qo’lingiz bog’liqday, chorasizday his qilayapsizmi? Yuz to’liq chizilgan bo’lsa — muloqotchan odammisiz? Birgina og’iz bo’lsa – Sergapmisiz? Birgina burun bo’lsa — hidga sezgirmisiz? Atirni xush ko’rasizmi? Odamcha tanasida aylanalar bo’lsa -- kimgadir buyruq berish majburiyatingiz bormi? «Tugallanmagan jumlalar» proyektiv metodikasi Sinaluvchi: 16-yoshdan kichik bo’lmasligi, proyektiv metod tushunchasi va vazifasining maqsadi bilan tanish bo’lmasligi shart. Ko’rsatma: Psixolog sinaluvchiga jumlalarning boshini o’qib beradi va sinaluvchining hayoliga kelgan birinchi fikrni o’ylamasdan aytib, jumlani yakunlab berishni iltimos qiladi. Psixolog javoblarni qog’ozga yoki diktofonga 160
bilan o’ylanmasdan javob qaytarish zarurligini eslatib turish joiz. Tugallanmagan jumlalar ro’yxati: 1. Kasbim. . (o’qishim. . ) 2. Oilam. . . 3. Qo’rqaman-ki. . . 4. Pullar. . . . . 5. Orzuim. . . . 6. Ish. . . . 7. Tushlarim. . . . 8. Kurashmoq. . . . 9. Eng yoqtirganim. . . 10. Uyda . . . . 11. Boshim. . . . 12. Bolalar. . . . 13. Meni bezovta qilgan narsa. . . . 14. Ajal. . . . 15. Qiyofam. . . . 16. Do’stlar. . . . 17. Qudratim yetsa. . . . 18. Rejalarim. . . . 19. Yashirganlarim. . . . 20. O’ylasam. . . . Ro’yxatni sinaluvchiga ahamiyatli bo’lgan mavzular bo’yicha tuzilgan jumlalar bilan to’ldirish mumkin. Tahlilning asosiy vazifasi - sinaluvchi uchun ahamiyatli bo’lgan mavzu, muammo va nizolarni aniqlash. Tahlilning barcha vaziyatlarda ish beradigan qat’iy bir qolipi yo’q, umumiy yondashuvlar bor xolos. Ba’zi javoblar shunday aniq berilganki, Hech qanday tahlil yo izohga muxtojlik sezilmaydi kasbim. . bo’lmagur. . ; yoki ish. . jonga tegdi degan javoblarga nima qo’shimcha qilish mumkin (ellik birga kirgan ayol, injener)? Biron bir mavzu muhimliligi (qisman bo’lsa ham anglanuvchi) uning bir necha javoblarda ta’kidlanishidir. Ayniqsa, jumla boshlanishi berilgan mavzu bilan mazmunan bog’liq bo’lmasa. . O’ttiz bir yasharli erkakning (oliy ma’lumotli, qurilishda usta bo’lib ishlaydi) turkum javoblari shunday ma’nodor va izoh talab qilmaydigandir: ish. . . . pul;. . pul. . . . ish; meni bezovta qilgan narsa. . . . oylik; va h. , k. Ba’zan har xil mavzu bilan bog’langan javoblardagi bir birini inkor etish xollari, nizoni aniqlash imkonini beradi. Masalan, yigirma yashar talaba qizning javoblarida ish va hafsalasizlik, charchoq mavzulari orasida nizo kuzatiladi. Birinchisiga: ish (sukut). . . . qunt; rejalarim. . . . yaxshi o’qish – javoblari oiddir. Ikkinchisiga: orzuim. . . . dam olish (orzu bilan rejalar orasidagi tafovutga e’tibor bering); kurashmoq. . . . hafsalasizlik bilan; qudratim yetsa. . . . dunyoni ko’rsam, sayohat qilsam – javoblari oiddir. Boshim. . . . og’riyapti - javobi ham shu mavzuga mansub. Ko’pincha sinaluvchining aksariyat javoblarini shartli ravishda bir necha muhim mavzularga mansubligi bo’yicha farqlash mumkin. Shu tariqa, o’ttiz uch yoshli erkakning (chet el kompaniyasi xodimi) javoblarining teng yarmini shartli 161
tug’iladi. Birinchisini tobelik, o’zgarishlarga umid yo’qligi deb ataymiz: kasbim. . . . qanday kasbim. . . . o’zgarishlar istagi; qo’rqaman-ki. . . . vaziyat izmimdan chiqib ketsa; ish. . ish. . . . ko’p narsa o’zimga bog’liq bo’lgan ishni istayman; kurashmoq. . yo’q, kurashish istagim yo’q; rejalarim. . . . Hech qanday rejalarim yo’q. Ikkinchi shartli mavzu bu - orzular: orzuim. . . uy, ko’lmak, cho’milish havzasi, boshqa tomondan . . . . o’zga sayyoraga ko’chgim bor; tushlar. . . . tushlarimda uchaman va uzoq parvoz etaman; meni bezovta qilgan narsa. . . . boshim, havzasi bor uy hamda boshqa sayyoraning yo’qligi; qudratim yetsa. . . . sakrardim, parvoz qilardim va suzardim. Sinaluvchi javoblarida, ehtimol, anglangan, biroq yechimi yo’qday tuyulayotgan nizo mohiyati kuzatilmoqda. Yaxshi anglanmagan yoki g’ayrishuuriy muammo yo mavzuning muhimliligi ko’rsatkichi - davomiy sukut, javobdan bo’yin tovlash yoki «yo’q, bilmayman» deyishidir. Sukut va ikkilanishdan keyin javob berilgan taqdirda, javob bir qolipli bo’ladi- mashhur ibora, maqol yoki matal. Masalan, kurashmoq. . . . yiqilgan kurashga to’ymaydi yoki o’ylayman. . . . demak borman. Sinaluvchining o’z ichki olamiga bostirib kirilishlardan muvaffaqiyatli himoyalanayotganligi ko’rsatkichi bo’lib javoblar qisqaligi, bir qolipdagi gaplarning ishlatilishi, shuningdek ijtimoiy ma’qullangan kam ma’lumotli javoblar berilishi hisoblanadi: yashirganim. . . . ba’zan, nimadir; do’stlar. . . . yaxshi; qiyofam. . . . orasta. Bunday natijalarni tahlil qilish qiyin kechadi. Biroq Bular ham o’zi bilan muhim axborotni olib keladi. Izoh: «Tugallanmagan jumlalar» metodikasi boshqa proyektiv metodlarga solishtirilganda g’oyaviy mazmunining soddaligi va ochiqligi bilan farqlanadi. Shuning uchun odatda, sinaluvchidan ko’ra psixolog uchun zarur bo’lgan bir qadar muhim va yangi ma’lumotlarni olish imkoniyati tug’iladi. Ayrim hollarda (ba’zan shunday vaziyatlar ham vujudga keladi) sinaluvchi metodikani o’tkazish chog’ida uni qiynaydigan va yaxshi anglanmagan muammoni anglay boshlaydi. Bunday hollarda nafaqat sinaluvchining o’zi, balki psixolog ham kutmagan kuchli emosional kechinmalar girdobida qolishi mumkin. Shunga o’xshash vaziyatlarda tekshiruvni psixokorreksion suhbat ko’rinishiga o’tkazish, yo sina-luvchini tinchlantirib, uning xohishiga ko’ra, ichidagini to’kib solishga imkon yaratib berish maqsadga muvofiqdir. Boshqa bir xavf - sinaluvchining o’zi istaganidan ko’proq ma’lumot berib yuborishidadir. Ichki sezgisi kuchli, mulohazali psixolog sinaluvchi yashirishga intilgan his-tuyg’ular va hodisalarni tez Idrok qila oladi. Masalan, barcha gaplarni osonlikcha yakunlayotgan erkakni olaylik. Ro’yxat oxirida u birin ketin ikki marta REJALARIM. . . . va YaShIRGANIM. . . . deb boshlangan jumlalarni yakunlashni rad etadi-yu, qo’shimcha AYoL. . . . deb boshlanadigan jumlaga SEKS deb javob berdi . Bu o’rinda haqiqatda mavjud yoki rejalashtirilayotgan nikohdan tashqari aloqaning ehtimoli yuqoridir. Ba’zan sinaluvchining o’ziga ham psixolog izohlarisiz istaganidan ortiq ko’ngil iqrori ro’y bergani oydinlashadi, u o’zini noqulay va xijolatli sezadi. Shuning uchun ham tadqiq natijalarini sinaluvchiga yetkazishda psixolog andishali bo’lmog’i va unga ehtiyotkorlik bilan yondashmog’i lozim. |