O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi o. Suyunov, D. Norboyeva, A. Shonazarov, O‘. Zubaydullayev
Qobiliyat to’g’risida tushuncha. Qobiliyatning sifat va miqdor tavsifi
Yüklə 0,9 Mb.
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Qobiliyatlarning tarkib topishi.
|
3. Qobiliyat to’g’risida tushuncha. Qobiliyatning sifat va miqdor tavsifi.
Qobiliyatlar va yoshlarning kasb tanlash muammolari. Xush, qobiliyatlar nima? Qobiliyatlar kishining shunday psixologik xususiyatlaridirki, bilim, ko’nikma, malakalar orttirish shu xususiyatlarga bog’liq bo’ladi, lekin shu xususiyatlarning o’zlari mazkur bilim, ko’nikma, malakalarga taalluqli bulmaydi. Qobiliyatlar bilim, ko’nikma, malakalarni egallashda namoyon bo’lsa ham, bilimlar va ko’nikmalarni egallash bilan bog’lanib qolmaydi. Qobiliyatlar va bilimlar, qobiliyatlar va malakalar, qobiliyatlar va ko’nikmalar aynan bir-biriga o’xshash narsa emas. Malakalar ko’nikma va bilimlarga nisbatan kishining qobiliyatlari kandaydir imkoniyat sifatida namoyon bo’ladi. Tuproqqa tashlangan don ana shu dondan unib chiqishi mumkin bo’lgan boshoqqa nisbatan atigi imkoniyat bo’lib hisoblangani singari kishining qobiliyati bu bilimlar va ko’nikmlarni egallash uchun imkoniyat hisooblanadi xolos. Qobiliyatlar faqat faoliyatda, shunda ham faqat ana shu qobiliyatlarsiz amalga oshirilishi mumkin bo’lmagan faoliyatdagina namoyon bo’ladi. Qobiliyatlar bilim, malaka va ko’nikmalarning o’zida ko’rinmaydi, balki ularni egallash dinamikasida namoyon bo’ladi, ya’ni, boshqacha qilib aytganda, mazkur faoliyat uchun muhim bo’lgan bilimlar va ko’nikmalarni egallash jarayoni turli teng sharoitlarda qanchalik tez, chuqur, oson va mustahkam amalga oshirilishida namoyon bo’ladi. Xuddi ana shu o’rinda yuzaga chiqadigan farqlar bizga qobiliyatlar xaqida gapirish xuquqini beradi. Qobiliyatlarning tarkib topishi. Garchi qobiliyatlarning rivoji har turli odamlarda mutloqo bir xil bo’lmagan tabiiy shart-sharoitlarga bog’liq bo’lsa ham, yuqorida ko’rib o’tilgan iste’dod nishonalari va qobiliyatlar o’rtasidagi nisbat, qobiliyatlar shunchaki tabiat in’omi emas, balki kishilik tarixining maxsuli ekanligini ko’rsatadi. Agar hayvonlarda oldingi avlod yutuqlarining keyingi avlodga o’tkazib berilishi asosan organizmning irsiy morfologik o’zgarishlari orqali amalga oshsa, insonda bu ijtimoiy-tarixiy yo’l bilan, ya’ni mehnat quroli, til, san’at asarlari va shu kabilar bilan amalga oshadi. Kishi o’zida muayyan faoliyatga qobiliyat bor yoki yo’qligini sezish yoki sezmaslmigini bildiradigan omil ta’lim metodikasi hisoblanadi. Ta’lim metodikasi qayerda ojiz bo’lsa, o’sha yerda qobiliyatlarning tug’ma ekanligi haqidagi gaplar paydo bo’ladi. O’z-o’zidan ma’lumki, metodika doim takomillashib boradi, bu esa «tug’ma qobiliyatlar» doirasini torayib borishiga olib keladi. Qobiliyatlar va iste’dodlarni shakllantirish muammosi katta ijtimoiy va davlat ahamiyatiga ega bo’lgan masaladir. Inson qobiliyatlarini rivojlantirishning muhim omillari – barqaror maxsus qiziqishlardan iborat. Maxsus qiziqishlar – bu insoniyat faoliyatining qandaydir soha mazmuniga bo’lgan qiziqishlari bo’lib, bu qiziqishlar ana shu turdagi faoliyat bilan kasb tariqasida shug’ullanish moyilligiga o’sib ko’tariladi. Bilishga doir qiziqish bu o’rinda faoliyat usullari va uslublarini amaliy ravishda egallab olishni rag’batlantiradi. 117
faoliyatga nisbatan qobiliyatlarning o’yg’onishi bilan chambarchas bog’liqligi va qobiliyatlarning rivojlanishi uchun dastlabki zamin sifatida xizmat qilishi qayd etilgan. Yüklə 0,9 Mb. Dostları ilə paylaş:
|