O'zbekiston respublikasi oliy va o'rta maxsus ta’lim vazirligi o'rta-m axsus kasb-hunar ta’limi markazi

Qorin  aortasining 
tarmoqlari
K o'krak  aortasi  ko'krak  
b o 'sh lig 'id an   diafragmadagi 
teshik  orqali  qorin b o 'sh lig 'i­
ga  o'tadi  va  qorin  aortasi  no­
mini  oladi.  Qorin  aortasi  IV 
bel  umurtqasi  damiga  kelib 
ikkita  umumiy  yonbosh  arte- 
riyalariga,  bitta toq  arteriyaga 
bo'linadi.  Qorin  aortasining
155-rasm.  Ko'krak  aortasi.
/- u m u m iy   uyqu  arteriyasi;  2 -  aorta  ravog'i;  3 -  
bronxga  boruvchi  tarmoqlar;  4 -  chap  bronx;  5 -  
qovurg'a  oraliq  arteriyalari;  6 -  qizilo'ngach;  7 -  
yurakning  toj  arteriyalari.
www.ziyouz.com kutubxonasi

o'ng  tomonida  pastki  kovak  vena  va  boshlanish  qismining  old  tomonida 
m e’da  osti  bezi  hamda  o'n  ikki  barmoq  ichakning  pastki  qismi  joylash­
gan.  Aortaning  qolgan  pastki  bo'lagi  esa  old  tomondan  qorin  pardasi  va 
ingichka  ichak  tutqichning  ildizi  bilan  bekilib  yotadi.
Aortadan  qorin  devoriga  va  ichki  a’zolarga  tegishli  tarmoqlar  chiqadi. 
Shoxlari  juft  va  toq  tarmoqlardan  iborat.
Aortaning  toq  tarmoqlari
M e’da  arteriyasi  poyasi  kalta  va  y o 'g 'o n   arteriya  bo'lib,  aortadan 
chiqqach  uchta  tarmoqqa  bo'linadi  (156-rasm).
1.  M e’daning  chap  arteriyasi  m e’daning  boshlanish  qismiga,  qizil­
o'ngachning  qorin  bo'shlig'i  qismiga  boradi  va  shoxchalar  beradi,  o'ng 
tomondagi  m e’da  arteriyasi  bilan  kichik  egrilikda  anastom ozlashadi. 
Qizilo'ngach-qorin  bo'shlig'i  qismini  va  m e’dani  oziqlantiradi.
2.  U m um iy  jig a r   arteriy asi  m e ’da 
arteriyasi  poyasidan  ajralgach  o 'n   ikki 
barmoq  ichak  oldida  ikkita  shox  (jigaming 
xususiy  arteriyasi  va  me’da-o'n  ikki  barmoq 
ichak  arteriyasi)ga  bo'linadi.  Jigaming  xu­
susiy  arteriyasi  —   umumiy  jigar  arteriyasi­
dan  ajralgandan  so'ng jigar-o'n  ikki  barmoq 
ichak  boylami  ichida  yo'nalib,  jigar  darvo- 
zasi  (kirish  joyi)ga  boradi.
Jigarning  xususiy  arteriyasidan  quyidagi 
tarmoqlar  chiqadi:
a)  m e’daning  o 'ng  arteriyasi  yuqoriga 
ko'tarilib,  chap  tomonga  yo'naladi  va  m e’­
daning chap  tomondagi  arteriyasi  bilan ana­
stomozlashadi;
b)  jigarning  o 'n g   va  chap  arteriyasi 
shoxlari  jigam ing  xususiy  arteriyasi  jigar 
darvozasiga  yaqinlashib,  ikkita  bo'linish- 
dan  vujudga keladi  va jigaming o'ng  hamda 
chap  bo'laklariga  boradi.
d)  m e’da-o'n  ikki  barmoq  ichak  arte­
riyasidan  chiqqan  arteriya  o 'n g   tomonda­
gi  m e’da-charvi  arteriyasi  va  m e’da  osti 
bezi-o'n  ikki  barmoq  ichak  arteriyalarini 
beradi.  Bu  arteriyalar  m e’da  bilan  katta 
charviga  va  m e’da  osti  bezi  bilan  o 'n   ikki 
barmoq  ichakka  tarqaladi,  qarama-qarshi 
arteriya  shoxchalari  bilan  qo'shiladi.
156-rasm.  Qorin  aortasi
tarmoqlari.
/   -  qorin  aortasi;  2 -  qorin  arteri­
yasi  poyasi;  3 -  me'daning  chap 
arteriyasi;  4 -  taloq  arteriyasi;  5 -  
umumiy jigar  arteriyasi;  6 -  ichak 
tutqichning  ustki  arteriyasi;  7 -  
ichak  tutqichning  pastki  arteriyasi; 
S - o ' n g   umumiy  yonbosh  arteri­
yasi;  9 -  chap  yonboshning  tashqi 
arteriyasi;  /О - c h a p   yonboshning 
ichki  arteriyasi.
www.ziyouz.com kutubxonasi

3. 
Taloq  arteriyasi  m e’da  arteriyasi  poyasi  tarmoqlarining  ichida  eng 
yo‘g ‘on  bo ‘lib,  m e’da  osti  bezining  yuqori  chekkasidan  taloqqa  qarab 
yo‘nalib,  5— 6  ta  shoxchalarga  bo‘linadi  va  taloq  ichiga  kirib  tarqaladi.
Ichak  tutqichning  ustki  arteriyasi  —  qorin  arteriyasining  oldingi 
tomonidan  m e’da osti  bezi  bilan o ‘n  ikki barmoq ichakning pastki gorizontal 
bo'lagi  orasidan  o ‘tib  oldinga  hamda  pastga  yo'naladi  va  bir  qancha 
tolalarga  bo'linadi  (157-rasm).
1. 
M e’da  osti  bezi  va  o ‘n  ikki  barmoq  ichak  pastki  arteriyasi  m e’da 
osti  bezi  va  o ‘n  ikki  barmoq  ichakning  pastki,  gorizontal  bo'laklarini  qon 
bilan  ta’minlashda  ishtirok  etadi  va  shu  nomli  yuqoridagi  arteriya  bilan 
anastomozlashadi.
2. 
Ichak  a rte riy a la ri  aortadan 
m e’da arteriyasi poyasining pastrog'i- 
dan  chiqib,  o ‘n  ikki  barmoq  ichak 
bilan  m e’da osti  bezi  oralig'idan  past 
tom onga  y o 'naladi.  Ichak  tutqich 
ustki  arteriyasining  chap  tomonidan 
10— 20  ta  shoxchalar  chiqib,  ichak 
tutqich  tarkibida  boradi  va  achchiq 
hamda  yonbosh  ichakka  tarqaladi. 
Ana  shu  arteriyalarning  shoxchalari 
ichaklar  devoriga  bormasdan  oldin 
ichak  tutqich  varag'i  ichida  o 'zaro 
q o 's h ilib ,  2— 5  qator  anastom oz 
hosil  qiladi.  Birinchi  qator  arteriya 
anastomozlaridan  hosil  b o'lg an   ra- 
voqdan 
shoxchalar  chiqib  o'zaro  
ikkinchi  qatordagi  arteriya ravog'ini, 
u la rn in g   s h o x c h a la ri  q o 's h il i b , 
uchinchi  qator  ravog'ini  hosil  qila­
di.  Oxirgi  arteriya  ravog'idan  chiq­
qan  tarm oqlar  esa  ichak  devorini 
zich  o 'rab   oladi.  Ichak  devorining 
arteriya  shoxchalari  bilan  bunday 
o'ralishi,  ularning  har  xil  vaziyatda 
ham  qon  bilan  (bir  me’yorda)  ta’- 
minlanishiga  imkoniyat  tug'diradi.
157-rasm.  Ichak  tutqichining  ustki 
aiteiiyasi.
I  -  katta  charvi  (yuqoriga  ko'tarilgan);  2 -  
chambar  ichaklar  arteriyasining  qo'shili- 
shi;  3 -  chap  chambar  ichak  arteriyasi;  4 -  
ichak  tutqichining  ustki  arteriyasi;  5 -  
ingichka ichak  arteriyalari;  6 -  chuvalchan­
gsimon  o'simta  arteriyalari;  7 -  yonbosh 
ichak  arteriyalari;  8 -  yonbosh  chambar 
ichak  arteriyalari;  9 - o ' n g   chambar  ichak 
arteriyasi; 
1 0 -  chambar 
ichak 
o'rta 
arteriyasi.
3.  Yonbosh-chambar  ichak  arteriyasi  ko'richakning  chuvalchangsi­
mon  o'sim tasiga  tarqaladi.
4.  Chambar  ichakning  o 'rta  arteriyasi  chambar  ichakning  ko'ndalang 
qismiga  tarqaladi  va  ichak  tutqichning  pastki  arteriyasi  tarmoqlari  bilan 
anastomoz  hosil  qiladi.  Natijada  ustki  va  pastki  ichak  tutqich  arteriyalari 
o'zaro  qo'shilib,  ichak  bo'ylab  arteriya  ravog'ini  hosil  qiladi.
www.ziyouz.com kutubxonasi

5. 
Chambar  ichakning  o ‘ng  arteriyasi  —   ichak  tutqichning  ustki  arte­
riyasidan  III  bel  umurtqasi ro'parasida chiqib,  chambar ichakning  yuqoriga 
ko'tariluvchi  bo'lagiga  tarqaladi  va  chambar  ichakning  o'rta  arteriyasi 
tarm og'i  bilan  qo'shiladi.
Ichak  tutqichning  pastki  arteriyasi  qorin  aortasining  oldingi  yuzasidan  П1 
bel  umurtqasi  ro'parasida chiqadi,  seroz  qorin  pardasining  orqasidan  pastga  va 
chapga  qarab  boradi.  Bu  arteriyadan  quyidagi  tarmoqlar  chiqadi  (158-rasm).
1.  Chambar  ichakning  chap  arteriyasi  ko'ndalang  chambar  ichakning 
chap  tomoni  va  chambar  ichakning  pastga  yo'naluvchi  qismiga  tarqaladi 
va  pastga  yo'nalib,  sigmasimon  ichakni  qon  bilan  ta’minlaydi  va  y o 'g 'on  
ichak  arteriyalari  bilan  qo'shiladi.
2.  Sigmasimon  y o 'g 'o n   ichak 
arteriyalari  ichak  tutqichning  pastki 
arteriyasidan  ko'pincha ikkita  bo'lib 
b o sh la n a d i  va  sig m a sim o n   (S) 
ichakni  qon  bilan 
ta ’m inlaydi.
Yuqorida  chambar  ichakning  chap 
arteriyasi  va  pastdan  to 'g 'ri  ichak­
ning  yuqori  arteriya  shoxlari  bilan 
anastomozlashadi.
3.  T o 'g 'ri  ichakning  yuqori  arte­
riyasi  ichak  tutqich  pastki  arteriyasi­
ning oxirgi tolasi bo'lib, to 'g'ri  ichak 
devorining  yuqorisiga  tarmoqlanadi.
Bu  arteriya sigmasimon  (S)  ichak  va 
to 'g 'r i  ichakning  o 'rta   arteriyasi 
(chanoq  ichki  arteriyasi  tarm og'i) 
bilan  anastom ozlashadi.  N atijada 
chambar  ichaklarda  tarmoqlangan 
arteriyalar  o'zaro  birlashib,  arteriya 
rav o g 'in i  hosil  qiladi.  Bu  ravoq 
chambar  ichakni  doimo  yetarli  qon 
bilan ta’minlash uchun  xizmat  qiladi 
va  xirurgiyada  muhim  rol  o'ynaydi.
Qorin  aortasining  visseral  juft  tarmoqlari
Qorin  aortasidan  yuqorida  bayon  qilingan  toq  arteriya  tarmoqlaridan 
boshqa  qorin  bo'shlig'ida joylashgan juft  a ’zolar  uchun  quyidagi  visseral 
juft  arteriya  shoxlari  ham  chiqadi.
1. 
Buyrak  usti  bezining  o 'rta  arteriyasi  aortadan  chiqib  buyrak  usti 
beziga  boradi  va  shu  nomli  boshqa  arteriyalar  bilan  qo'shilib,  anastomoz 
hosil  qiladi.
158-rasm.  Ichak  tutqichning  pastki 
arteriyasi.
1  -  ichak  tutqichning  pastki  arteriyasi;  2 -  
q orin  aorta si;  3  -   «S»  sim o n   ichak 
arteriyalari;  4 - t o ' g ' r i   ichakning  ustki 
arteriyalari;  5 -  umumiy  yonbosh  arteriyasi; 
6 -  ichak  tutqichi;  7 -  chambar  ichakning 
chap arteriyasi;  8 -  chambar ichakning  o'ng 
arteriyasi.
www.ziyouz.com kutubxonasi

2.  Buyrak  arteriyasi  o ‘ng  va  chap  buyrakka  boradigan  arteriya  bo'lib, 
aortadan  II  bel  umurtqasining  damida  boshlanadi  va  buyrakka  kirishdan 
oldin  buyrak  usti  beziga,  siydik  nayining  boshlanish  qismiga  va  buyrak 
yog'  kapsulasiga  bir  qancha  mayda  shoxchalami  beradi.
3.  Moyak  arteriyasi  (ayollarda  tuxumdon  arteriyasi)  aortadan  ikkinchi 
bel  umurtqasi  ro'parasida  boshlanadigan  ingichka,  uzun  arteriya  bo'lib, 
qorin  seroz  p ardasin in g  orqasidan   pastga  tushadi.  K eyin  chanoq 
bo'shlig'idan  chov  kanali  orqali  moyak  xaltasiga  (yorg'oqqa)  tushib, 
moyakni  qon  bilan  ta’minlaydi.  Tuxum don  arteriyasi  kichik  chanoq 
bo'shlig'ida  joylashgan  tuxumdonga  boradi.
Aortaning  qorin  devoriga  tarqalgan  tarmoqlari
Qorin  aortasi  qorin  devoriga  quyidagi  tarmoqlarni  beradi:
1.  D i a f r a g m a n i n g  
p a s t k i  
a r t e r i y a s i   diafragm ani  va 
qizilo'ngachni  qon  bilan  ta’minlashda  qatnashadi  va  buyrak  usti  bezi 
arteriyasi  shoxchasini  chiqaradi.  Bu  arteriya  buyrak  usti  beziga  boradi  va 
buyrak  yog'  kapsulasiga  tarqaladi.
2.  В e 1  a r t e r i y a l a r i   bel  va qorin  yon devori  muskullariga tarqaladi.
3.  D u m g ' a z a n i n g   o ' r t a   a r t e r i y a s i   aortaning embrion taraq­
qiyoti  davrida  rivojlanmasdan  qolgan  dum  qismi  hisoblanadi.  IV— V 
umurtqalar  tanasining  old  tomonidan  pastga  tushadi.  Chanoq  bo'shlig'ida 
bu arteriya dum kalavasi  (koptogi)ni  hosil qiladi  hamda dum g'aza va qo'shni 
muskullami,  to 'g 'ri  ichakning  orqa  devorini  qon  bilan  ta’minlaydi.
4.  U m u m i y   y o n b o s h   a r t e r i y a s i   aorta  qorin  b o 'sh lig 'id a 
IV— V  bel  umurtqalari  ro'parasiga  kelib  ikkita  umumiy  yonbosh  arteri- 
yalarga  ajraladi.  Aortaning  ana  shu  ikkita  shoxga  bo'lingan joyi  erkaklar­
da  60°  va  ayollarda  68°  burchak  hosil  qilib  tarqaladi.  Yonbosh  dum g'aza 
b o 'g 'im i  oldiga  kelganda  ikkita  (ichki  va  tashqi  yonbosh)  arteriyaga  b o 'li­
nadi.  Umumiy  yonbosh  arteriyadan  faqat  limfa  tugunlari  hamda  siydik 
yo'liga  mayda  tolalar  chiqadi,  xolos  (159-rasm).
Ichki  yonbosh  arteriyasi
Ichki  yonbosh  arteriyasi  y o 'g 'o n   va  kalta  bo'lib,  umumiy  yonbosh 
arteriyasining  ichki  yuzasidan  boshlanadi,  seroz  parda  oralig'idan  kichik 
chanoq  bo'shlig'iga  tushadi.  Bu  bo'shliqda  ikki  (orqa  va  oldingi)  shoxga 
bo'linadi.  Ichki  yonbosh  arteriyasining  orqa  shoxi  tarmoqlari:
1.  Y o n b o s h - b e l   a r t e r i y a s i   bel  shoxchasi  bel  muskullariga, 
orqa  miya  va  uning  qattiq  pardasiga  tarqaladi.
2.  D u m g ' a z a n i n g   y o n   a r t e r i y a s i   orqa  tomondan  chiqib, 
dum g'aza  chigali  nervlariga  va  orqa  teshikning  ko'taruvchi  muskuliga 
tarmoqlar  beradi.
www.ziyouz.com kutubxonasi

159-rasm.  Umumiy  yonbosh  arteriyasi 
7 
va  tarmoqlari.
I  -  qorin  arteriyasi;  2,  3 -c h a p   va  o'ng 
2  
umumiy  yonbosh  arteriyalari;  4 -  ichki 
3 
yonbosh  arteriyasi;  5 -  yonbosh-bel  ar- 
^  
teriyasi;  6 -  dumg'aza  arteriyasi;  7 -  us­
tki  dumba  arteriyasi;  8 -  pastki  dumba 
17 
arteriyasi;  9 -  prostata  arteriyasi;  1 0 -  
^  
to'g'ri  ichakning  o'rta  arteriyasi;  / / -  
qovuq  arteriyasi;  12 -  olat  arteriyasi;  13, 
^5 
14  -   urug'  chiqarish  y o 'li  va  uning 
arteriyasi;  15 - y o p g 'ic h   arteriya;  1 6 -  
kindik  arteriyasi;  1 7 - qorin  tepasidagi 
pastki  arteriya;  18 -  yonbosh  suyagini 
12 
o'rab  turadigan  chuqur  arteriya.
3.  U s t k i   d u m b a   a r t e r i y a s i   ichki  chanoq  arteriyasi  orqa  sho- 
xining  davomi  bo'lib,  chanoq  bo'shlig'idan  noksimon  muskul  kamgagi- 
dan  tashqariga  chiqib,  dumba  muskullariga  tarqaladi.
4.  Y o p g ' i c h   a r t e r i y a   chanoqning  yon  devori  bo'ylab  boradi  va 
yopg'ich  kanal  orqali  sonning  medial  tomonidagi  yaqinlashtiruvchi  (ad- 
duktor)  muskullar  va  yopg'ich  muskulga,  chanoq-son  bo'g'im iga  tarqaladi.
5.  P a s t k i   d u m b a   a r t e r i y a s i   chanoq  bo'shlig'idan  tashqariga 
noksimon  muskul  pastki  kamgak  teshigi  orqali  quymich  nervi  bilan  bir­
galikda  chiqadi  va  dumba  muskullariga,  quymich  nerviga  tarqaladi.
Ichki  yonbosh  arteriyasining  oldingi  shoxi  tarmoqlari:
1.  K i n d i k  
a r t e r i y a s i .   Em brionda  bu  arteriya  ichki  chanoq 
arteriyasining  oldingi  tarmog'idan  boshlanib,  kichik  chanoqning  yonbosh 
devori  orqali  qorin  b o 's h lig 'i  oldingi  devorining  ichkariga  qaragan 
yuzasidan  kindikka  boradi.  Bola  tu g 'ilib   kindigi  kesilgandan  so 'n g  
arteriyaning  ichki  bo 'sh lig'i  asta-sekin  yopilib,  boylamga  aylanadi.  Lekin 
bu  boylamning  boshlanish  qismi  arteriya  holatini  saqlab  qoladi  va  qovuq­
ning  yuqori  arteriyasini  beradi.  Bu  arteriya  qovuqning  yuqori  bo'lagiga 
borib  tarqaladi  va  qo'shni  arteriyalar  bilan  anastomozlashadi.
2.  Q o v u q n i n g   p a s t k i   a r t e r i y a s i   ichki  chanoq  arteriyasi­
ning  oldingi  shoxlaridan  biri  bo'lib,  qovuq  tubini  qon  bilan  ta’minlaydi, 
siydik  naychasiga  shoxchalar  beradi  va  yuqorida  qovuq  arteriyasi  bilan 
anastomozlashadi.
3.  U r u g '   y o ' l i   a r t e r i y a s i   u ru g 'y o 'lin i  qon  bilan  ta’minlaydi.
4.  B a c h a d o n   a r t e r i y a s i   faqat  ayollarga  xos  arteriya  bo'lib, 
bachadon  keng  boylami  varaqlari  orasidan  bachadon  bo'yin  qismining 
yonbosh  tomoniga  boradi  va  bachadonga,  qin  va  bachadon  naychalariga 
tarqaladi,  tuxumdonga  shoxcha  beradi.
www.ziyouz.com kutubxonasi

5.  T o ‘ g ‘ r i   i c h a k n i n g   o ' r t a   a r t e r i y a s i   to 'g 'ri  ichakning 
o'rta  qismiga  tarqaladi.  Bu  arteriya  to 'g 'ri  ichakning  devorida  qo'shni 
arteriya  tarmoqlari  bilan  anastomozlashadi  va  qovuq  xaltasiga,  prostata 
bezi  va  urug'  pufakchalariga  tarmoqlar  chiqaradi.
6.  I c h k i   u y a t l i   a r t e r i y a s i   kichik  chanoq  arteriyasining  oxir­
gi  tarmog'i  bo'lib,  chanoq  bo'shlig'idan  pastki  kamgak  teshigi  orqali 
tashqariga  chiqadi,  quymich  uchli  o 'sig 'in i  aylanib  o'tib,  quym ich-to'g'ri 
ichak  bo'shlig'iga  boradi  va  olatga  (ayollarda  klitorga)  tarmoqlar  beradi. 
Ichki  uyatli  arteriyasi  chanoq  bo'shlig 'in in g  pastki  qism ida  quyidagi 
tarmoqlami  beradi:
a)  t o ' g ' r i   i c h a k n i n g   p a s t k i   a r t e r i y a s i   ichki  uyatli  ar­
teriyasidan  chiqib  to 'g 'ri  ichakning  pastki  qismiga,  tashqi  chiqaruv  teshi- 
giga  boradi  va  to 'g 'ri  ichakning  o'rta  arteriyasi  (ichki  chanoq  arteriyasi 
tarmog'i)  bilan  anastomozlashadi;
b ) c h o t   a r t e r i y a s i   ichki  uyatli  arteriyasidan  boshlanib,  yorg'oqqa, 
tashqi  chiqaruv  teshigi  (ayollarda  esa  katta  uyatli  lablar)ga  tarmoqlar 
beradi.  Ichki  uyatli  arteriyasidan qo'shim cha tarmoqlar chiqib,  erlik olatiga, 
ayollarda  klitorga  va  qin  dahliziga  boradi.
Tashqi  yonbosh  arteriyasi
Tashqi  yonbosh  arteriyasi  umumiy  yonbosh  arteriyasining  ikkinchi 
tarm og'i  bo'lib,  qorin  seroz  pardasining  orqa  tomonidan  yo'nalib,  chanoq 
bo'shlig'idan,  pupart  boylamining  orqa  tomonidan  qon  tomir  teshigi 
(kovagi)  orqali  songa  o'tadi  va  son  arteriyasi  bo'lib,  oyoqning  pastki 
qismlariga  tarqaladi.  Chanoqning  tashqi  arteriyasidan  quyidagi  tarmoqlar 
boshlanadi:
1.  Q o r i n   t e p a s i d a g i   p a s t k i   a r t e r i y a   — tashqi  yonbosh 
arteriyasining  medial  tomonidan  boshlanib,  yuqoriga  ko'tariladi  va  qorin 
to 'g 'ri  muskuli  qinini  teshib  o'tadi  va  qorin  tepasidagi  ustki  arteriya 
(ko'krak arteriyasi tarmog'i) bilan uchrashib anastomozlashadi. Qorin  tepasidagi 
pastki  arteriya  qorin  muskullariga,  qovga  tarmoqlar  beradi.
2.  Y o n b o s h   s u y a g i n i   o ' r o v c h i   c h u q u r   a r t e r i y a   tashqi 
yonbosh  arteriyaning  laterial  tomonidan  boshlanib,  qorin  va  yonbosh 
muskullarini  qon  bilan  ta’minlaydi.
Son  arteriyasi
Tashqi yonbosh arteriyasi arteriya kovagi orqali kichik chanoq bo'shlig'i­
dan  songa  chiqqach,  son  arteriyasi  bo'lib  davom  etadi  (160-rasm).
Arteriya  sonda  son  venasiga  nisbatan  lateral  yotadi  va  son  uchburcha­
gi  bo'ylab  sonning  medial  tomoniga,  so'ngra  son-taqim  kanali  orqali 
taqim  bo'lagiga  borgach,  taqim  arteriyasi  deb  ataladi.  Son  arteriyasidan 
quyidagi  arteriya  tarmoqlari  chiqadi:
www.ziyouz.com kutubxonasi

160-rasm.  Son  arieriyasi.
1
  -   q orin  le p a sid a g i  yu za  arteriya; 
/7
2  -   y o n b o sh   su y a g in i  o'rab  
fg 
turadigan  yuza  arteriya; 
3  
-  son 
75 
arteriyasi; 
4
  -   kalla  «yashirin» 
^  
venaning  kirish  teshigi;  5 -  yorg'oq 
arteriyasi: 
6 -lim fa   tugunlari;  7 -  
katla  «yashirin»  vena;  8,  1
1 
-  son 
^  
arteriyasi; 
9 ,  
1 3 -
 
sonning  chuqur 
1 1  
arteriyasi  va  tarmog'i;  1 0 -   son 
]q 
nervining  tarmog'i;  12, 
14 
-  son 
s u y a g in i 
o 'r a b  
tu ra d ig a n  
^ 
arteriyalar;  1 5 -  son  venasi; 
16- 
yonbosh  suyagini  o'rab  turadigan 
g 
yuza  arteriya; 
17 
-  qorin  tepasidagi 
yuza
arteriya.
1.  Q o r i n   t e p a s i d a g i  
y u z a  
a r t e r i y a  
son 
a r te r iy a s id a n   b o s h la n a d i, 
so'ngra  son  fassiyasini  teshib, 
yuqoriga  —  kindikkacha  bo­
radi  va qorin  devorini,  teri  osti 
y o g'  qatlam larini  qon  bilan 
ta'm inlaydi.
2.  T a s h q i   u y a t l i   a r t e r i y a l a r i   2— 3  shoxcha  shaklida  bosh­
lanadi  va  yorg'oq  terisiga  yoki  katta  uyatli  lablarga  tarqaladi.
3.  C h o v   a r t e r i y a l a r i   —  son  arteriyasidan  3-—5  ta  mayda  shox­
chalar  ko'rinishida  chiqadi,  chov  sohasida  joylashgan  limfa  bezlariga, 
teri  osti  kletchetkasiga  va  teriga  tarqaladi.
4.  S o n n i n g   c h u q u r   a r t e r i y a s i   sondagi  yagona  yirik  tarmoq 
bo'lib,  sonning  hamma  muskullarini  qon  bilan  ta’minlaydi.  Dastlab  qov 
arteriyasining  orqa  va  lateral  tomoniga  o'tadi,  so'ngra  sonning  yaqinlash­
tiruvchi  guruh  muskullari  bilan  medial  tomondagi  serbar  muskul  orasidan 
o'tib,  oxiri  teshib  o'tuvchi  uchinchi  arteriya  bo'lib  tugaydi.
Sonning  chuqur  arteriyasidan  quyidagi  tarmoqlar  chiqadi:
l . S o n   s u y a g i n i   o ' r o v c h i   i c h k i   a r t e r i y a   sonning  yaqin­
lashtiruvchi  muskullariga,  chanoq-son  bo'g'im iga  tarqaladi.
2.  S o n   s u y a g i n i   o ' r o v c h i   c h e t k i   ( l a t e r a l )   a r t e r i y a
—  son  chuqur  arteriyasidan  (bundan  oldingi  arteriyadan  pastroqda)  chi­
qib,  lateral  tomonga  yo'naladi  va  sonning  lateral  va  orqa  tomondagi  mus­
kullariga  tarqaladi,  son  suyagini  o'rovchi  ichki  arteriya  bilan  qo'shiladi.
3.  T e s h i b   o ' t u v c h i   1 , 2 , 3 - a r t e r i y a l a r   son  chuqur  arteri­
yasining  orqa  yuzasidan  boshlanib,  sonni  yaqinlashtiruvchi  medial  mus- 
kullarni  teshib  orqa  tomonga  o'tadi.  Shu  muskullami  qon  bilan  ta’min-
www.ziyouz.com kutubxonasi

laydi  va  anastomozlashadi.  Bu  holat  yonlama  (kullateral)  qon  tomirlari­
ning  rivojlanishida  muhim  vazifani  o'taydi.
4. 
T i z z a n i n g   p a s t g a   y o ' n a l u v c h i   a r t e r i y a s i   tizza 
qopqog‘iga,  son  to ‘rt  boshli  muskulining  pastki  qismiga  tolalar  beradi  va 
tizza  sohasida  arteriya  to'rini  hosil  qilishda  qatnashadi.
Taqim  arteriyasi
Son  arteriyasi  taqim  osti  chuqurchasiga  chiqishi  bilan  taqim  arteriyasi 
deb  ataladi.  Arteriya  taqim  ostida  taqim  venasi  va  katta  boldir  nervi  bilan 
ketma-ket  joylashgan  (161-rasm).
Taqim  arteriyasi  quyidagi  shoxlami  beradi:
1.  T iz z a n in g  
u s tk i 
c h e tk i 
a r t e ­
r i y a s i   son  suyagining  tepaligi  oldida  chiqib, 
son  ikki  boshli  muskulining  ostidan tizza qopqog'i 
sohasiga  boradi  va arteriya to'rini  hosil  qilishda qat­
nashadi.
2.  T iz z a n in g  
u s tk i 
ic h k i 
a r t e ­
r i y a s i   son  suyagi  tepaligi  ro'parasida  boshlanib, 
yarim  parda  muskul  bilan  sonni  yaqinlashtiruv­
chi  katta  muskulning  ostidan  o 'ta   turib,  ularga 
tolalar  beradi  va  tizzaga  borganda  arteriya  to'ri- 
ga  qo'shiladi.
3.  T i z z a n i n g  
p a s t k i  
c h e t k i  
v a  
i c h k i   a r t e r i y a l a r i   taqim  osti  arteriyasidan 
chiqib,  muskullarga tolalar beradi  va arteriya to'riga 
qo'shiladi.  Taqim  arteriyasi  taqim  osti  chuqurcha- 
sining  pastki  chegarasida  oldingi  va  orqa  katta 
boldir  arteriyalariga  bo'linadi.