O'zbekiston respublikasi oliy va o'rta maxsus ta’lim vazirligi o'rta-m axsus kasb-hunar ta’limi markazi

tepachalar; 
b
 -   orqa  tom ond an 
ko'rinishi: 
I
  -  k o 'st  chuqurchasi; 
2 -  ko'stlar  oralig'id agi  qirra;  3  -  
g ' a d i r - b u d u r  
y u z a ; 
4 , 5 -  
lab sim on   qirra; 
6
 -   taqim   osti 
m aydonchasi; 
7 - o ' s i q l a r   ora­
lig'idagi  chuqurcha.
www.ziyouz.com kutubxonasi

do‘mboqning  pastigacha  boradi  va  g'adir-budur joyiga  aylanadi.  Bu joyga 
do'mboq  katta  muskuli  payining  bir  qismi  yopishadi.
Son  suyagining  pastki  yo'g'onlashgan  (distal)  uchi  orqaga  qarab  bu- 
rilgan  ikkita  muskul  yopishadigan  o'siq  bilan  tugaydi.  Ikkala  o'siqning 
oldingi  tomonida  bo'g'im   yuzalar  bilan  o'zaro  tutashib  turadi  va  tizza 
qopqog'i  joylashadi.  Ichkari  va  tashqari  o'siqlarning  orqasi  va  oralig'ida 
chuqurcha  joylashgan.  Har  bir  o'siqning  bo'g'im   yuzalari  yon  tomoni 
teparog'ida  bittadan  g'adir-budur  tepacha  ko'rinib  turadi.
T i z z a   q o p q o g ' i   —  to'rt  boshli  son  muskuli  payining  orasida 
joylashgan  eng  katta  sesamasimon  suyak.  Tizza  qopqog'ining  oldingi 
yuzasi  g'adir-budur  bo'lsa,  orqa  — 
silliq  bo'g'im   yuzasi  son  suyagi 
bilan  bo'g'im   hosil  qiladi.
B o l d i r   s u y a k l a r i   (41 -rasm)  ikkita  naysimon 
suyakdan,  ya’ni  medial  (ichki)  tomonda joylashgan  katta 
boldir  suyagi  va  lateral  (tashqi)  tomonda  joylashgan  ki­
chik  boldir  suyagidan  tashkil  topgan.
Katta  boldir  suyagi  (41-rasm,  a)  kichik  boldir  suya­
giga  nisbatan  katta  bo'lib,  yuqori  uchi  (epifizi)da  ikkita 
(medial  va lateral)  do'nglar bor,  ikkala do'ngning  yuqori- 
sida  son  suyagi  bilan  bo'g'im   tuzish  uchun  botiqroq 
yuza  joylashgan.  Ana  shu  b o 'g 'im   yuzalari  ikkita 
do'mboqdan  tuzilgan  tepacha  vositasida  bir-biridan  aj­
ralib  turadi.  Lateral  do'ngning  pastki  va  orqa  tomonida 
kichik  boldir  suyagining  yuqori  uchi  birlashadigan  yassi 
bo'g'im   yuzasi  bor.
Katta  boldir  suyagining  tanasi  uch  qirrali  bo'lib,  ol- 
dinda teri  ostidan  o'tkir qirra ko'rinib  turadi.  Kichik boldir 
suyagi  tomonda lateral  qirraga suyaklararo boylam  (parda) 
yopishadi.  Medial  tomonda  esa  to'mtoq  qirra  bor.  Katta 
boldir suyagining pastki  uchi  (epifiz)  to'rtburchak shaklida 
bo'lib,  medial  tomonidan  pastga  qarab  maxsus  o'siq— 
ichki  to'piq  chiqadi.  Katta  boldir  suyagining  lateral  to­
monida kichik boldir suyagi joylashadigan o'ymani  ko'rish 
mumkin.
Kichik  boldir  suyagi  (41-rasm,  b)  juda  ingichka  va 
ikkinchisi  yo'g'on  bo'lib,  yuqori  (proksimal)  uchi  (epifiz)
—  suyak  boshi  bo'lib,  uning  medial  yuzasida  katta  boldir 
suyagining  lateral  do'ngi  bilan  bo'g'im   hosil  qiladigan 
yuzasi  bor.  Suyak  tanasi  o'z  o'qi  atrofida  bir  oz  buralgan, 
uch  qirrali  bo'lib,  ulardan  birining  medial  yuzasida  oraliq 
parda  yopishadigan  oraliq  qirrani  ko'rish  mumkin.  Kichik 
boldir  suyagining  pastki  (distal)  uchi  (epifiz)  yo'g'onla- 
shib,  tashqi  to'piqni  tashkil  qiladi.
6 
a
4 1-rasm.  Boldir 
suyaklari. 
a  -
  k atta  b o ld ir  
suyagi; 
b -
 kichik 
boldir  suyagi; 
I -  
d o ' m b o q c h a ,  
te p a lik ; 
2 , 1 0 -  
lateral  va  medial 
do'nglar; 
3 -
 suyak 
g'adir-buduri; 
4 -  
katta  boldir  suyagi 
tanasi;  5 -   kichik 
b o ld ir  
s u y a g i 
tanasi; 
6 -
 oldingi 
q irra; 
7 -   ich k i 
to'piq; 
8 -
  tashqi 
to'piq;  9 - k ic h ik  
boldir 
suyagi 
boshchasi.
www.ziyouz.com kutubxonasi

O y o q   p a n j a s i   s k e l e t i   (42-rasm)  kaft  oldi  qismi,  oyoq  kafti 
va  oyoq  barmoqlaridan  tuzilgan.
Kaft  oldi  qismi  yettita  kalta  g'ovak  suyaklardan  tashkil  topgan  bo'lib, 
kaft  usti  suyaklari  singari  ikki  qator  joylashgan:  1)  orqa  yoki  proksimal 
qator  ikkita  (oshiq  va  tovon)  suyakdan  iborat;  2)  oldingi,  qayiqsimon 
suyak,  distal  qator  uchta  ponasimon  va  kubsimon  suyaklardan  tuzilgan.
Odam  gavdasining  vertikal  holatga  o'tishi  oyoq  panjasining  skelet 
tuzilishida  ham  o'z  izini  qoldiradi.  Natijada  oyoq  panjasi  tayanch  vazifa­
sini bajarishga va gavda og'irligini  ko'tarib yurishga 
moslashadi.  Shuning  uchun  odamda  tovon  suyagi 
ancha  yo'g'onlashgan,  orqadan  oldinga  (bo'yiga) 
uzunlashgan  va  mustahkam  bo'ladi.  Oshiq  suyak 
esa  tovon  suyagining  ustida  joylashgan  bo'lib, 
yuqorida  boldir  suyaklari  bilan,  old  tomonda 
qayiqsimon  suyak  bilan  bo'g'im   hosil  qilib  birla­
shadi.  Binobarin, oshiq  suyakning tuzilishi va uning 
bo'g'im  yuzalari  ana  shunga  moslashgan.  Qolgan 
suyaklar  ham  gavda  og'irligini  ko'tarib  yurishda 
muhim  ahamiyatga  ega.  Shuning  uchun  oyoq  pan­
jasi  suyaklari  asta-sekin  kattalashgan  va  oyoq 
gumbazi  hosil  qilib  o'zaro  qo'shilib  joylashgan.
O y o q   k a f t i   beshta  oyoq  kafti  suyaklari- 
dan  tashkil  topgan.  Bu  suyaklarning  tuzilishi  qo'l 
kafti  suyaklariga  o'xshagan,  bularda  ham  proksi­
mal  uch yoki asos,  tana  va distal  uch yoki  boshcha 
bo'ladi.  Oyoq  kafti  suyaklari  katta-kichik  bo'lib, 
biri  boshqasiga  qaraganda  kaltaroq  va  yo'g'onroq 
bo'lsa,  ikkinchisi  hammasidan  uzun  va  hokazo.
Oyoq  kafti  suyaklari  bir-biridan  uzunasiga  oraliq 
bo'shliq  bilan  ajralib  turadi.
Oyoq  barm oqlari  falanga  suyaklari  q o 'l 
barmoqlari  falanga  suyaklari  singari  tuzilgan.  Bosh 
barmoq  ikkita,  II—V  barmoqlar  uchtadan  falanga 
7 - p 0 n a sim o n   su yak lar; 
suyaklaridan  iborat  bo'lib,  timoq  falanga  suyaklari- 
s - o y o q   kafti  suyaklari;  9, 
ning  distal  uchlari  g'adir-budur yuza  bo'lib  tugaydi. 
I0-  11 ~ 
falangalar.
O Y O Q   S U Y A K L A R IN IN G   B IR L A S H IS H I
Chanoq  suyaklarining  birlashishi  (43-rasm).  Chanoqni  hosil  qilishda 
ikki  yonboshdan  chanoq  suyaklari,  orqa  tomondan  dumg'aza  va  dum 
suyaklari qatnashadi. Chanoq  suyaklari old tomonda qovuq yarim bo'g'imini 
(simfiz),  orqa  tomonda  dumg'aza-chanoq  bo'g'imini  hosil  qilib,  qo'shila­
di  va  turli  boylamlar  bilan  mustahkamlanadi.
42-rasm .  O yoq  panjasi 
skeleti.
I  -
 tovon  suyagi;  2  -  oshiq 
suyak; 
3 -
 kubsimon  suyak; 
4 -
 aaviasim on  suvak: 
5.  6
www.ziyouz.com kutubxonasi

43-rasm .  Chanoq  suyaklarining  birlashishi.
/   -   y o n b o s  
b e l 
b o y la m i;  
2  -   u m u rtq a  
pog'onasining oldingi  uzun  boylami; 
3
 -  yonbosh- 
dumg'aza  boylami; 
4 -
 bel  umurtqasi;  5 -  katta 
quymich  teshik; 
6
 -  dumg'aza o'siq  boylami;  7 -  
dumg'aza  do'mboq  boylami; 
8 -
 kichik quymich 
te sh ik ;  9 - d u m g ' a z a   d u m s im o n -s u y a k la r  
birlashishi; 
/ О -tep a lik ; 
1 1 -
 oldingi  pastki 
o'tkir  o'siq; 
1 2 -o ld in g i  yuqorigi  o'tkir 
o'siq; 
13 -
 yonbosh  suyagi.
1. 
Dumg‘aza-chanoq bo‘g‘imi -  
ikkala  suyakning  quloqsimon 
yuzalari  b irlashishidan  hosil 
bo'lgan  yassi  bo'g'im.  Bo'g'im 
xaltasi  kalta  va  tarang  tortilgan 
bo'lib,  bo'g'im  bo'shlig'i juda  tor 
oraliqdan  iborat,  old  va  orqa 
tomonda bir necha boylamlar bilan 
mustahkamlangan.  Shuning  uchun 
bo'g'im erkin harakat qila olmaydi.
Yonbosh  suyagi  qirrasining 
orqa  qismidan  boshlangan  boy­
lam  tolalari  beshinchi  bel  umurt­
qasining  ko'ndalang  o 's ig 'ig a  
mustahkam  tortilib  birlashadi. 
Quyidagi  ikkita  pishiq  boylam­
lar chanoq  suyagi  bilan  dumg'a­
za  suyagi  o'rtasid a  tortilgan. 
Bulardan  biri  dumg'aza  suyagi 
chetidan  boshlanib,  quym ich 
d o 'n g ig a  yopishadi  va  katta 
quymich  kemtigini  shu  nomli 
teshikka  aylantiradi.  Ikkinchi 
boylam   du m g'aza  suyagidan 
boshlanib,  chanoq  suyagidagi 
quymich  qirrasiga  yopishadi  va
kichik  quymich  kemtigini  teshikka  aylantiradi.
2. 
Old  tomondan  ikki  qov  suyaklarining  yassi  yuzalari  bir-biri  bilan 
qo'shilib,  yarim  (chala)  bo'g'im   hosil  qiladi.  Bo'g'im   yuzalari  orasida 
tog'ay  diski  va  tor  bo'g'im   bo'shlig'i  bo'ladi.  Qov  suyaklarini  uning 
ustidan  qov  boylami,  past  tomondan  qov  ravog'ining  boylami  birlashtirib 
turadi.  Homilador ayollarda yuqorida bayon etilgan qov  suyaklari  bo'g'im i, 
dumg'aza-yonbosh  bo'g'im i  va  dumg'aza-dum  birlashmalari  cho'zilib, 
chanoq  bo'shlig'ini  kattalashtiradi  va  chaqaloqning  tug'ilish  jarayoniga 
normal  sharoit  yaratadi.
Katta  chanoq  bilan  kichik  chanoqni  ajratib  turadigan  chegara  chiziq 
ikki  tomondagi  yonbosh  suyagining  ravoqsimon  chizig'i  bilan  qov  suya­
gi  ustki  qirg'og'ining  o'zaro  birlashishidan  hosil  bo'ladi.
Katta  chanoq  ikki  yon  tomondan  pastki  ikkita  bel  umurtqasining  tanasi 
bilan  o'ralgan  bo'lib,  old  tomoni  suyakdan  xoli,  ochiq,  faqat  qorin  devori 
muskullarining pastki qismidan iborat.  Katta chanoq bo'shlig'i qorin bo'shli- 
g'ining  davomi  bo'lib,  unda  ichaklar joylashgan.
www.ziyouz.com kutubxonasi

Kichik  chanoqning  orqa  devorini  dumg'aza  va  dum  suyaklari,  ikki 
yon  devorini  chanoq  suyagining  quymich  kosasi  sohasi  hamda  shu  atrof- 
dagi  boylamlar  tashkil  qiladi.
Kichik  chanoqning  pastki  chiqish  teshigi  quymich  va  qov  suyaklari­
ning  butoqlari,  quymich  suyagining  do‘mbog‘i,  dumg‘aza-do‘mboq  boy­
lami  va  dumsimon  suyaklar  bilan  chegaralangan.
Balog'atga  yetgan  qizlar  chanog'i  erkaklar  chanog'iga  nisbatan  kalta- 
ligi,  bo'shlig'ining keng  bo‘lishi  bilan  farq qiladi.  Yonbosh  suyak qanotlari 
ayollarda  tashqariga  yotiqroq,  erkaklarda  tik  holatda  bo'ladi.  Ayollar 
chanog'ining  kirish  qismi  ko'ndalang-oval  shaklida,  chiqish  teshigi  esa 
erkaklamikiga  nisbatan  ancha  keng.  Ayollarning  qov  ravog'i  (90— 100°) 
ham  erkaklarnikidan  (70—75°)  birmuncha  kattaroq  bo'ladi  (44-rasm).
Chanoqning  shakli  va  katta-kichikligi 
ko'proq  tug'ruq  jarayonida  ahamiyatga  ega 
bo'lganligidan  uni  tegishli  o'lchovlar  bilan 
aniqlanadi.  Jumladan:  1)  o'tkir  o'siq  masofa- 
si — ikki yonbosh  suyagi oldining ustki o'tkir 
o'siqlari oralig'i ayollarda 25—27  sm; 2)  ustki 
qirralar  oralig'i  —  ikki  yonbosh  suyagi  ustki 
qirralari  oralig'i  28—29  sm;  3)  katta  ko'stlar 
oralig'i  —  ikki  son  suyagining  katta  ko'stlari 
oralig'i  30—32  sm.  Bu  o'lchovlar  erkaklar­
da  2— 3  sm  kam  bo'ladi.
Kichik chanoqning kirish o'lchovini  bilish 
uchun  uni  uch  tomonlama o'lchanadi.  Oxirgi 
bel  umurtqasi  bilan  dumg'aza  suyagi  orali- 
g'idan  simfizning  ustki  chetiga qadar masofa 
anatomik  konyugataga  yoki  to'g'ri  diametri 
11 
sm  ga  teng. 
ch an og'i.
Ko'ndalang  diametri  kichik  chanoqni  katta  chanoqdan  chegaralab  tu­
radigan  chiziqning  eng  uzoq  nuqtalari  orasidagi  masofa  o'rtacha  13  sm. 
Kichik  chanoqning  chiqish  teshigi  quyidagi  o'lchovlarda  o'lchanadi:
1)  ko'ndalang  diametri -  quymich  suyagining  ikkita  do'mboqlari  ora­
sidagi  masofa  11  sm;
2)  to'g'ri  diametri  —  simfizning  pasti  bilan  dumsimon  suyak  uchi 
oralig'i  bo'lib,  9,5  — 10  sm  ga  teng.  Bu  diametr  ayollarning  tug'ish 
jarayonida  14  —  15  sm  gacha  kattalashadi.
Chanoq-son  bo‘g ‘imi
Chanoq-son  bo'g'im i  (45-rasm)  chanoq  suyagidagi  quymich  kosasi 
bilan  son  suyagining  boshi  birlashishidan  paydo  bo'ladi.  Quymich  ko- 
sasining qirg'og'ida chuqurchani  kattalashtirishga moslashgan fibroz tog'ay
44-rasm .  C hanoqlam ing  jin siy 
tafovuti.
A
  -   ayollar chanog'i; 
В -
 erkaklar
www.ziyouz.com kutubxonasi

45-rasm .  C hanoq-son  b o'g'im i.
I
  -   q o v  
s u y a g i;  
2  -   q o v - s o n  
boylami;  3  -   yop g'ich   kanal; 
4
 -  
yopg'ich  fibroz parda;  5 -  quymich 
do'm bog'i; 
6 -
 kichik  ko'st;  7 -   son 
suyagi; 
8 -
  b o'g'im   kapsulasining 
yopishgan  chizig'i;  9 -  katta  ko'st; 
1 0 -
 yonbosh-son 
boylami; 
I I -  
oldingi  pastki  o'tkir  o'siq.
46-rasm .  T izza  b o 'g'im i.
1
  -   orqadagi  kesishgan  boylam;
2 -  oldingi  kesishgan  boylam;  3  -  
ko'ndalang  boylam; 
4
 -   menisk; 
5 - t i z z a   qop qog'i  boylam i;  6 -  
t i z z a   q o p q o g ' i ;  
7  -   b o ld ir  
s u y a k la ri  o ra liq   p ard asi; 
8 -  
kichik  boldir;  9 - k ic h ik   boldir 
suyagi  boshi  boylam i;  / 0 - s o n  
ikki  b o sh li  m u sk u lin in g   payi; 
/ / - m e n i s k ;  
12 -
  kichik  boldir
yonlam a  boylam i.
labi  bor.  Bo‘g ‘im  xaltasi  erkin  joylashgan 
bo'lib,  son  suyagi  boshining  harakat  qili- 
shiga xalaqit bermaydi.  Chanoq-son  b o 'g 'i­
mi  quyidagi  boylam lar  bilan  mustah- 
kamlanadi:  1)  yonbosh-son  boylam i— 
bo'g'imning eng baquvvat va katta boylami. 
U  bo'g'imning  old  tomonida  yonbosh  su­
yagining  pastki  o 's ig 'id a n   boshlanib, 
ko'stlararo  chiziqqa  kelib  yopishadi  va 
odamning  tik  turishida  muhim  rol  o'ynay­
di;  2)  quymich-son  boylami  orqa  tomon­
dan,  quymich  suyagining  bo'g'im iga  yaqin 
joylashib,  bo'g'im   xaltasiga  chatishib  kat­
ta  ko'stga  borib  yopishadi;  3)  qov-son 
boylami  medial  (ichkari)  tomondan,  qov 
suyagining  ustki  shoxidan  boshlanib,  ki­
chik  ko'stga yopishadi.  Chanoq-son  b o 'g 'i­
mi  garchand  yong'oqsimon  bo'g'im lar  tur­
kumiga  kirsa  ham,  yuqorida  keltirilgan 
uchta  boylam  bo'g'imining  bemalol  erkin 
harakat  qilishiga  imkon  bermaydi.  Bular­
dan  tashqari,  bo'g'im   ichidagi  boylam  quy­
mich  chuqurchasidan  boshlanib,  son  suya­
gining  boshidagi  chuqurchaga  kelib  yopi­
shadi  va  son  suyagining  mustahkam  ushla- 
nib  turishiga  yordam  beradi.  Chanoq-son 
b o 'g 'im i  atrofidagi  muskullar  b o 'g 'im  
harakatida  boylamlaming  unchalik  tarang- 
lanmasligiga  imkon  beradi.  Bo'g'im   yon­
g'oqsimon  shaklda  bo'lib,  frontal  o'qida  ta­
naga  yaqinlashishi  va  uzoqlashishi,  tik  o'qi 
bo'ylab  tashqari  hamda  ichkariga  aylanishi 
va  doira  shaklida  harakat  qilishi  mumkin.
Tizza  bo‘g‘imi
Tizza  bo'g'imi  (46-rasm)  uchta  suyak 
(son  suyagi,  katta  boldir  suyagi  va  tizza 
qopqog'i  suyagi) orasida hosil bo'ladi,  ya’ni 
son  suyagining  ichki  va  tashqi  do'nglari- 
dan  bo'rtib  chiqqan  bo'g'im   yuzalari  katta 
boldir  suyagi  ichki  va  tashqi  do'nglarining 
botiqroq  bo'g'im   yuzalari  bilan  birlashadi.
www.ziyouz.com kutubxonasi

Old  tomonda  esa  tizza  qopqog'ining  orqa  bo‘g ‘im  yuzasi  son  suyagining 
do'ng  oraliq  bo'g'im   yuzasiga  tegib  turadi.  Tizza  bo'g'imini  hosil  qilish­
da  ishtirok  etgan  son  va katta boldir suyaklari  bo'g'im   yuzalarining  o'zaro 
mos  bo'lmagan  qismini  yarim  oy  shaklidagi  tog'ay  plastinka  (menisk)lar 
to'ldiradi.  Menisklarning  tashqi  chetlari  qalin  bo'lib,  bo'g'im   xaltasiga 
yopishib  tursa,  ichki  chetlari  yupqa  va  erkin  bo'ladi.  O 'ng  va  chap  to­
mondagi  menisklar  old  tomondan  ko'ndalang  boylam  bilan  tutashsa,  tizza 
bo'g'im i  xaltaning  ichida  va  tashqarisida joylashgan  boylamlar bilan  mus- 
tahkamlanadi.
Tizza  bo'g'im i  ichida  ko'ndalang  boylamdan  tashqari,  old  va  orqada 
kesishgan  boylamlar  bo'ladi.  Bo'g'im  tashqarisida  esa  suyaklarning  ikki 
yonboshida joylashgan  yonlama  boylamlar  bilan  suyaklar  o'zaro  mustah- 
kamlanadi.  Old tomondan  sonning to'rt boshli  muskul  payi tizza qopqog'iga 
yopishib,  uning  xususiy  boylami  sifatida  davom  etadi  va  katta  boldir 
suyagining  do'ngiga  yopishadi.
Bo'g'im   xaltasining  ichki  (sinovial)  qavati  bir  necha  burmalarni  hosil 
qiladi.  Shulardan  kattasi  tizza  qopqog'i  sinovial  xaltasi  bo'lib,  to'rt  boshli 
muskulning  payi  bilan  son  suyagi  distal  qismining  old  yuzasi  o'rtasida 
joylashgan.  Tizza  bo'g'im i  g'altaksimon  bo'g'im   bo'lib,  bunda  bukilish 
va  yozilish,  ichkari  va  tashqariga  chegaralangan  burilish  ro'y  beradi.
B O L D IR   SU Y A K L A R IN IN G   B IR L A S H IS H I
Katta  va  kichik  boldir  suyaklarining  tepa  uchlari  o'zaro  yassi  bo'g'im  
hosil  qilib  birlashadi.  Shuning  uchun  bu  bo'g 'im   harakatsiz  bo'g'im  
turkumiga  kiradi.  Katta  va  kichik  boldir  suyaklarining  pastki  uchlari 
birikishidan  harakatsiz  bo'g'im   vujudga  keladi  va  boylamlar  bilan  mus- 
tahkamlanadi.
Suyak  tanalarining  bir-biriga  qaragan  chetlari  o'zaro  fibroz  parda  bilan 
tutashgan  bo'lib,  faqat  tepa  qismidagi  teshikchalardan  qon  tomirlar  o'tadi. 
Suyaklararo  parda  boldir  suyaklarini  bir  tekis  ushlab  turishga  xizmat  qiladi.
O s h i q - b o l d i r   b o ' g ' i m i   (47-rasm).  Ikki boldir suyagining pastki 
uchlaridagi  bo'g'im   yuzalari  oyoq  panjasi  oshiq  suyagining  ustki  yuzasi­
ga,  boldir  suyaklaridagi  to'piqlarning  yuzalari  esa  oshiqning  ikki  yon 
yuzasiga  to'g'ri  keladi.  B o'g'im   xaltasi  birmuncha  bo'sh  tortilganligidan 
turli  harakatlarga  xalaqit  bermaydi.  Oshiq-boldir  bo'g'im i  boldir  suyakla­
rini  oshiq,  qayiqsimon,  tovon  suyaklari  bilan  tutashtirib  turuvchi  har 
tomonga  yo'nalgan  boylamlar  bilan  mustahkamlangan.  B o'g'im   shakl 
jihatidan g'altaksimon  bo'g'im lar turkumiga kiradi  va faqat bir o'q  (ko'nda­
lang  o'q)  atrofida  bukilish  va  yozilish  harakati  bo'ladi.  Oyoq  panjasi 
pastga  bukilib  turganda  uni  ikki  yon  tomonga  bir  oz  harakatlantirish 
mumkin.
O y o q   p a n j a s i   s u y a k l a r i n i n g   o ' z a r o   b i r i k i s h i .   Oyoq 
panjasi  suyaklari  tuzilishi  jihatdan  har  xil  bo'lganidan  xilma-xil,  murak-
www.ziyouz.com kutubxonasi

47-rasm .  O shiq-boldir  b o 'g 'im i. 
/ - b o ' g ' i m   b o 'sh lig 'i;  2 - m e d ia l  tom on ­
dagi  boylam ; 
3,  4,  11,  12 -
  oyoq  tovon  oldi 
suyaklarini  o'zaro  birlashtiruvchi  b oylam ­
lar; 
5,  7 -
 kaft-falangalar  oraliq  boylamlari; 
6 -
 falangalar oraliq boylami; 
8 -
 kaft suyaklari 
oraliq  boylami;  9 -to v o n -k a ft  boylami; 
1 0 -  
ayrisimon  boylam; 
13
 -  tovon-kichik  boldir 
boylami: 
14 -
  oshiq-kichik  boldir  boylami; 
15
 -   boldir  suyaklari  oraliq 
boylami.
kab bo'g'imlar hosil qilib o'zaro  turli 
boylamlar  bilan  birlashgan.  Bular 
orasida  Shopar  bo'g'im i jarrohlikda 
katta  ahamiyatga  ega  bo'lishi  bilan 
ajralib  turadi.  Bu  b o 'g'im   tovon 
kubsimon suyak bo'g'imi bilan  oshiq 
va  qayiqsimon  suyaklar  o'rtasidagi 
bo'g'imlardan  tashkil  topgan.  Shopar  bo'g'im i  ayrisimon  boylam  bilan 
mustahkamlanadi  va  Shopar  bo'g'im i  kaliti  deb  ataladi.  Bu  bo'g'im   bir 
o'qli  bo'lib,  bir  oz  ichkariga  va  tashqariga  buriladi.
K a f t  
u s t i  
v a  
k a f t  
s u y a k l a r i  
o ' r t a s i d a g i   b o ' g ' i m l a r   (48-rasm).  Bu 
bo'g'imlar ponasimon,  kubsimon  suyaklar  va kaft 
suyaklarining  o'zaro  qo'shilishidan  hosil  bo'lib, 
yarim  bo'g'im lar  turkumiga  kirganligidan  hara­
kati  juda  cheklangan.  Bu  bo'g'im   kaft  usti  to­
mondan  hamda  ikki  yon  tomondan  boylamlar 
bilan  mustahkam  birlashib  turadi.  Bulardan  kaft 
usti-kaft  suyaklari  oralig'idagi  medial  boylam 
Lisfrank  bo'g'im i  kaliti  hisoblanib,  jarrohlikda 
uning  katta  ahamiyati  bor.
Kaft  suyaklari  bilan  barm oq  suyaklari 
o'rtasidagi  b o 'g 'im la r  va  barmoq  suyaklari 
oyoqda  ham  qo'ldagi  shu  xildagi  bo'g'imlarga 
o'xshash  tuzilgan.  Kaft  suyaklari  o'rtasidagi 
bo'g'imlarda  bukilish-yozilish  harakatlaridan  ta­
shqari  bir  oz  uzoqlashish-yaqinlashish  harakat­
lari  ham  bo'ladi.  Barmoq  suyaklari  o'rtasidagi 
bo'g'imlarda  esa  faqat  bukilish  va  yozilish  hara­
kati  mavjud.
Oyoq  panjasi  yurishga  moslashganligi  bilan 
uzun  boylami; 
10 - 
kaft  oraliq 
qo'l  panjasidan  tubdan  farq  qiladi.  Qo'l  panjasi 
boylam lari. 
odamda  mehnat  quroliga  aylangan,  oyoq  panjasi
48-rasm .  O yoq  kafti 
boylam lari.
1,  4,  6  -
  k a ft 
u s t i- k a f t  
boylam lari;  2, 
3,  5,  8,  9 -  
muskul  paylari;  7 -k a ftn in g
www.ziyouz.com kutubxonasi

esa  gavda  og'irligini  ko'tarib  turish  va  yurishga  moslashgan.  Bu  hoi 
oyoq  panjasining  faqat  shakliga  emas,  undagi  suyaklarning  tuzilishi  va 
joylanish  tartibiga ham ta’sir etgan. Jumladan, oyoq kaftida gumbaz vujudga 
keladi  va  kuchli  kaft  boylami  tovon  suyagidan  boshlanib,  kaft  va  barmoq 
suyaklariga  tarqalib,  yopishib  mustahkamlanadi.  Agar  bu  boylam  bo'sha- 
shib,  panjaning  gumbaz  holati  yo'qolsa,  yalpoq  panja  (yassi  oyoqlik) 
vujudga  keladi,  bunda  yurish  qiyinlashadi,  ya’ni  qadam  tashlaganda  gav­
da  og'irligini  yengillatish—amortizatorlik  vazifasi  bir  qadar  yo'qoladi.