O'zbekiston respublikasi oliy va o'rta maxsus ta’lim vazirligi o'rta-m axsus kasb-hunar ta’limi markazi

Nazorat  uchun  savollar
1.  Hazm  a’zolari  qaysi  a’zolardan  tuzilgan?
2.  Hazm  a’zolari  devorining  tuzilishi.
3.  Shilliq  qavatning  tuzilishi  va  uning  ahamiyati.
4.  Muskul  qavati.
5.  Seroz  parda  qanday  tuzilgan?
6
.  Hazm  a ’zolarida  qanaqa  bezlar  uchraydi?
7.  Sodda  tuzilgan  bezlar  haqida  nimalami  bilasiz?
8
.  Tashqi  sekretsiya  bezlari.
9.  Ichki  sekretsiya  bezlari.
10.  Aralash  bezlar.
11.  O g'iz  bo'shlig'ining  tuzilishi.
12.  O g'iz  bo'shlig'ining  dahlizi,  lablaming  tuzilishi.
www.ziyouz.com kutubxonasi

13.  Xususiy  og'iz  bo'shlig'ining  chegarasi.
14.  Yumshoq  va  qattiq  tanglay  tuzilishi.
15.  O g'iz  bo'shlig'i  orqa  tomondan  qaysi  a’zolar  teshigiga  qo'shiladi?
16.  Tishlar  tuzilishi.
17.  Sut  tishlar  nechta  bo'ladi  va  qaysi  yoshdan  boshlab  chiqadi?  Ulaming  for­
mulasi.
18.  Doimiy  tishlar  necha  yoshdan  boshlab  chiqadi?
19.  Tilning  tuzilishi.  Tilning  xususiy  va  yordamchi  muskullari.
20.  Til  so'rg'ichi  va  murtaklari.
21.  O g'iz  bo'shlig'i  atrofida  qanday  so'lak  bezlari  joylashgan?
22.  O g'iz  bo'shlig'i  fiziologiyasi.
23.  Halqumning  tuzilishi  va  fiziologiyasi.
24.  Murtak  halqasining  tuzilishi  va  vazifasi.
25.  Angina  nima?
26.  Qizilo'ngachning  tuzilishi.
27.  Qizilo'ngachning  toraygan  qismlari  va  vazifasi.
28.  Qorin  bo'shlig'i  qanday  tuzilgan  va  uni  qanaqa  parda  o'rab  turadi?  Qorin 
bo'shlig'ida  joylashgan  a’zolar  nomi.
29.  M e’daning  tuzilishi.
30.  M e’dada  qorin  bo'shlig'ining  qaysi  qismi  joylashgan?  M e’da  qaysi  a’zolar 
bilan  chegaralanib  turadi?
31.  M e’da  fiziologiyasi.
32.  Ingichka  ichak  qismlari  devorining  tuzilishi.
33.  Shilliq  qavat  vorsinkalarining  vazifasi.
34.  O'n  ikki  barmoq  ichak  fiziologiyasi.
35.  M e’da  osti  bezi  yo'li  va  umumiy  o't  yo'li  o'n  ikki  barmoq  ichakning  qaysi 
qismiga  quyiladi?
36.  Och  ichakning  tuzilishi  va  uning  boshqa  ichaklardan  farqi.
37.  Qorin  parda  och  ichakni  qanday  o'raydi?
38.  Yonbosh  ichakning  chegarasi,  joylashgan  joyi  va  tuzilishi.
39.  Yonbosh  ichakni  qorin  parda  qanday  o'raydi?
40.  Y o'g'on  ichak  qismlari  va  ulaming  tuzilishi.  Y o'g'on  ichak  qismlarini  qorin 
parda  qanday  o'raydi?
41.  Y o'g'on  ichak  ingichka  ichakdan  qanday  anatomik  tuzilishi  bilan  farqlanadi?
42.  Ko'richakning  tuzilishi  va  joylashgan  joyi.
43.  Chuvalchangsimon  o'simta  tuzilishi.
44.  «S»  simon  ichak  tuzilishi.  Uning  qorin  parda  bilan  o'ralishi.
45.  To'g'ri  ichakning  tuzilishi  va  joylashuvi.
46.  Y o'g'on  ichak  fiziologiyasi.
47.  M e’da osti  bezi  qorin  bo'shlig'ining qaysi  qismida joylashgan  va  uning  tuzilishi? 
M e’da  osti  bezining  yo'li  qaysi  a’zoga  quyiladi?
48.  M e’da  osti  bezining  qaysi  qismida  inkretor  shira  (gormon)  ishlanadi  va  bu 
gormonlar  nomi?
49.  M e’da  osti  bezi  qorin  pardaga  nisbatan  qanday  joylashgan?
50.  Diabet  kasalligini  tushuntirib  bering.
51.  Jigar  qorin  bo'shlig'ining  qaysi  qismida  joylashgan  va  uning  chegaradosh 
a’zolari?
52.  Qorin  parda  jigam i  qanday  o'ragan?  Jigaming  tepa  yuzasi  qaysi  a’zoga  tegib 
turadi?
www.ziyouz.com kutubxonasi

53.  Jigaming  ichki  tuzilishi.  Jigar  funksiyasi.
54.  0 ‘t  yo'lining  tuzilishi  va  uning  hosil  bo'lishi.
55.  Umumiy  o't  yo'li  qaysi  a’zoga  ochiladi?
56.  Jigar  o't  shirasi.
57.  Qorin  pardaning  tuzilishi,  qismlari  va  funksiyasi.
58.  Qorin  parda  qorin  bo'shlig'ida  joylashgan  a’zolarni  qanday  o'rab  turadi?
59.  Qorin  parda  bo'shlig'i  deganda  nimani  tushunasiz?  Qorin  parda  bo'shlig'ida 
joylashgan  a’zolar.
60.  Ichak  tutqichning  tuzilishi.
61.  Qorin  charvilarining  tuzilishi  va  vazifalari.
NAFAS  A’ZOLARI  SISTEMASI
Odam  va  quruqlikda  yashaydigan  hayvonlar  havo  tarkibidagi  kislo- 
rodni  nafas  a’zolari  orqali  yutadi.  Odamda  nafas  a ’zolari  burun  b o ‘shlig‘i, 
hiqildoq,  traxeya  (kekirdak),  bronx  va  o ‘pkadan  iborat.  Bular,  odatda, 
kislorodni  o'p k a  alveolalariga  yetkazib  beradigan  havo  yo'li  hisoblanadi. 
Klinika  sharoitida  burun  bo'sh lig 'i,  burun  va  hiqildoq  yuqori  nafas  yo'li, 
kekirdak  va  bronxlar  esa  pastki  nafas  yo'li  deb  ataladi.
Nafas  a’zolari  toq  kurtak  shaklida  embrion  taraqqiyotining  uchinchi 
haftalarida  birlamchi  ichak  nayidan  ajraladi.  Keyinchalik  toq  kurtakning 
uchi  ikkita  o 'pka  kurtagiga  bo'linadi.  Embrionning  bir  oylik  davridan 
boshlab  hiqildoq  rivojlanadi  va  bu  jarayon  balog'atga  yetguncha  davom 
etadi.  Rivojlanayotgan  o 'pka  kurtagining  chap  tomondagisi  ikkita,  o'ng 
tomondagisi  esa  uchta  bo'lakka  bo'linadi.  Bir  xildagi  bo'linish  davom 
etib,  bronx  daraxti  va  asinus  vujudga  keladi.  Bronxlar  bola  tug'ilgach 
mustaqil  nafas  olgandan  so'ng  ochilib,  havo  bilan  to'ladi.  Tug'ilgan  za- 
hoti  bir  marta  bo'lsa  ham  nafas  olgan  chaqaloq  o'pkasi  suvda  cho'km ay- 
di.  Embrion  (homila)  o'pkasida  havo  boim aganligidan  suvga  solinganda 
cho'kadi.  Go'daklaming burun  bo'shlig'i  va hiqildog'i qisqa va tor.  Shuning 
uchun  ular  tez  shamollashga  moyil  bo'ladi.  O'pkaning  rivojlanish  davri 
odamlarda  balog'atga  yetguncha  (16— 18  yoshgacha)  davom  etadi.  Cha- 
qaloqda  o'pkadagi  alveolalar  va  mayda  bronxlar  hali  kam  bo'lgani  uchun 
bir  minutda  40— 60,  hatto  undan  k o 'p   marta  nafas  oladi.  2— 5  yoshli 
bolalar  minutiga  25— 30  martagacha,  katta  yoshdagi  odamlar  esa  16— 18 
martagina  nafas  oladi.
BURUN  B O ‘SH LIG ‘1
Burun  bo'shlig'i  (113-rasm)  nafas  yo'lining  boshlanish  qismi  bo'lib, 
oldinda  noksimon  teshik  orqali  havo  kirib,  orqa  tomonda  xoana  orqali 
burun-hiqildoq  yo'liga  ochiladi.  Burun  b o'shlig'i  yuqoridan  kalla  b o'shli­
g'ining  asosi  va  og'iz  bo'shlig'ining  tepa  chegarasi  (qattiq  va  yumshoq 
tanglay)  bilan,  ikki  yonboshdan  k o 'z  kosalari  va  yuqori ja g '  suyagi  tanasi
www.ziyouz.com kutubxonasi

bilan chegaralanib tu­
radi. Burun bo'shlig'i 
burun  to'sig'i  bilan 
ikkiga  b o 'lin a d i.
Burun  bo'shlig'i  va 
uning  atrofida  joy­
lashgan kovaklar qon 
tomirlar  va  bezlarga 
boy  bo'lgan  shilliq 
qavat  bilan  qoplan­
gan. Bundan tashqari, 
burun  b o 's h lig 'i 
shilliq  qavatida  kip- 
rikli  epiteliy  ham 
uchraydi.  Shuning 
uchun  burun  bo'sh­
lig'iga  kirgan  havo 
tarkibidagi chang zar- 
rachalarini  bezlar 
qamrab oladi.  Shilliq 
qavat  ostida  qon  to­
mirlar,  ayniqsa  vena 
chigallari  yaxshi  ri­
vojlangan.  Burun 
bo'shlig'ining yuqori 
qismida shilliq qavat­
da  (hidlash  zonasi- 
da)  hidlash  nervla- 
rining  oxirlari joylashgan.  Burun  bo'shlig'i  shilliq  qavati  shamollab  shishadi- 
gan  bo'lsa,  qon  tomirlar  devorlari  yirtilib,  qon  oqishi,  nafas  olish  qiyinlashi- 
shi  mumkin.  Odatda,  burun  bo'shlig'ining  o'rta  va  pastki  qismi  nafas  olish 
bo'lagi  deb  ataladi.  Undagi  chig'anoqlar,  burun  bo'shlig'i  atrofida  (peshona, 
g'alvir  suyak,  ponasimon  suyaklar va  tepa jag'  tanasida) joylashgan  kovaklar 
burun  bo'shlig'iga  ochilib  va  bo'shliq  yuzasini  kengaytirib,  burunga  kirgan 
havoning tozalanishi,  namlanishi  va ilishini  ta’minlaydi.  Burunga kirish qismi
—  noksimon  teshik  oldindan  burun  suyaklari  va  tog'aylari  bilan  chegarala­
nib,  burunni,  uning  tog'ay  qanotlarini,  pastki  burun  qirrasini  hosil  qiladi. 
Tog'aydan  tuzilgan  o'rta  devor  burun  teshigini  ikkiga  ajratadi.
H IQ IL D O Q
Hiqildoq  nafas  yo'lining  (burun  bo'shlig'idan  so'ng)  ikkinchi  qismi 
bo'lib,  ovoz  paydo  qiluvchi  a’zo  vazifasini  ham  bajaradi.  Hiqildoq  yuqori­
da  til  osti  suyagiga  osilib  turadi,  pastda  esa  bir  oz  torayib,  kekirdakka
113-rasm.  Burun  b o 'sh lig 'i.
I  -
 peshona  kovagi;  2 -  burun  suyagi; 
3 -
 o'rta  burun  chig'anog'i; 
4 -  o'rta  burun  yo'li; 
5 -
  burun  b o'sh lig'iga  kirish  qismi; 
6 -  
burun  uchi;  7 -   pastki  burun  chig'an og'i; 
8 -
  pastki  burun  yo'li; 
9 -q a ttiq   tanglay;  / 0 - k e s u v c h i   teshik  kanali;  / / - y u q o r i   lab; 
12
  - o g ' i z   b o 'sh lig 'i  dahlizi; 
1 3 -
  o g 'iz   b o'sh lig'i; 
14 -
  pastki 
lab;  / 5 - t i l ;  
16
  -p a s tk i  jag';  / 7 - j a g '- til  osti  muskuli; 
1 8 -  
jag'-til  muskuli; 
19
 -h iq ild o q   usti  tog'ayi; 
20 -
 tanglay-halqum 
burmasi; 
21  -
 yumshoq  tanglay;  22 -  halqumning  burun  b o'sh lig'i 
qismi; 
23 -
 eshituv  nayi  teshigi; 
24 -
 m iyaning  pastki  ortiq  bezi.
www.ziyouz.com kutubxonasi

1 14-rasm.  H iqildoq  tog'aylari  va 
boylam lari.
1 , 2 -
 til  osti  suyagi; 
3 , 4 -
 qalqon­
sim o n   to g 'a y ;  5 -   c h o 'm ic h sim o n  
tog'ay; 
6,
  7, 
8,  11
  -   tog'a y la m i  bir­
la sh tiru v ch i  b o y la m la r;  9 - o v o z  
b o y la m i;  / 0 - s h o x s i m o n   to g 'a y ; 
12 -
 qalqonsim on  til  osti  pardasi; 
13
 -   hiqildoq  usti  tog'ayi.
o‘tadi.  Hiqildoq  IV— VI  bo'yin  umurtqa­
larining  old  tomonida joylashib,  uning  yon 
tomoni  qon  tomirlar  va  nervlarga  tegib 
turadi.  Old  tomondan  esa  muskullar  va 
fassiyalar  bilan  qoplanadi.  Hiqildoq  juft 
va  toq  tog‘aylaming  boylamlar,  muskullar 
yordamida o'zaro  birikishidan  vujudga kela­
di.  Hiqildoq  tog'aylari  toq  va juft  tog'aylar- 
dan  iborat  (114-rasm).
Toq  tog‘aylar
Uzuksimon  tog'ay —  uzukka  o'xshash 
tuzilgan  va  hiqildoqda  ingichkalashgan 
(uzuk  halqasi),  kengaygan  orqa  qismi 
(uzuk  ko'zi)  asosini  hosil  qilib  joylash­
gan. Uzuksimon tog'ayning old qismi ham 
bo'ladi.  Uzuksimon  tog'ay  ustida  qalq­
onsimon  tog'ay  joylashadi.
Qalqonsimon  tog'ay  hiqildoq  tog'ay­
lari  ichida  eng  kattasi  bo'lib,  uning  ikkita 
yaxlit  plastinkasi  bo'yin  o'rta  chizig'ida
burchak  hosil  qilib qo'shiladi.  Bu  burchak 
teri  ostidan  (ayniqsa,  erkaklarda)  bo'rtib  chiqib  turadi.
Hiqildoq  usti  tog'ayi  barg  shaklida  bo'lib,  yuqori  cheti  kengaygan, 
pastki  ingichkalashgan  (barg  bandi)  qismi  qalqonsimon  tog'ayning  orqa 
yuzasiga  yopishadi.  Hiqildoq  usti  tog'ayi  ovqatni  yutish  jarayonida 
hiqildoqqa  kirish  teshigini  yopadi.
Juft  tog'aylar
Cho'michsimon  tog'ay  bir juft  bo'lib,  piramidaga  o'xshaydi.  Ulaming 
kengaygan  p astk i-aso s  qismi  uzuksimon  tog'ayning  ustki  yuzasi  bilan 
birlashadi.  Cho'michsimon  tog'aylar  asosining  old  tomonida  ovoz  o'sig'i 
va  lateral  tomonda  muskul  o'sig'i  joylashgan.  Ovoz  o'sig'iga  ovoz  boy­
lami,  muskul  o'sig'iga  esa  muskullar  yopishadi.
Shoxsimon  tog'ay  uncha  katta  bo'lmagan juft  tog'ay  bo'lib,  cho'mich­
simon  tog'aylar  ustida  shoxga  o'xshab  joylashgan.
Ponasimon tog'ay unchalik katta bo'lmagan juft tog'ay bo'lib, cho'mich­
simon  tog'ay  bilan  hiqildoq  usti  tog'ayi  oralig'idagi  burmada  uchraydi.
Hiqildoq  tog'aylari  boylamlar  yordamida  o'zaro  bo'g'im   hosil  qilib 
birlashadi.  Hiqildoqning  ichki  yuzasi  shilliq  qavat  bilan  qoplangan.
Hiqildoq  muskullari  ko'ndalang-targ'il  muskullardan  tuzilgan  va  odam 
ixtiyori  bilan  qisqaradi  (115-rasm).
1. 
Uzuksimon-cho'michsimon  tog'aylar  o'rtasidagi  muskul  uzuksimon 
tog'aydan  boshlanib,  cho'michsimon  tog'ayning  muskul  o'sig'iga  yopishadi.
www.ziyouz.com kutubxonasi

Funksiyasi:  muskul  qisqarganda  ovoz 
boylamlari  taranglashadi,  oraliq yoriq torayadi.
2.  Qalqonsimon  va  cho'michsimon  tog'ay­
lar  o'rtasidagi  muskul  qalqonsimon  tog‘ay- 
dan  boshlanib,  cho'michsimon  tog'ayning 
muskul  o'sig'iga  yopishadi.
Funksiyasi:  bu  muskul  ikki  tomondan 
baravar  qisqarganda  ovoz  boylamlari  bo'sha- 
shadi,  hiqildoqning  ovoz  boylamidan  yuqori 
qismi  esa  torayadi.
3.  O'ng  va  chap  cho'michsimon  tog'aylar 
o'rtasida  ko'ndalang joylashgan  muskul.
Funksiyasi:  qisqarganda  ovoz  yorig'ining 
orqa  qismi  torayadi.
4.  Cho'm ichsim on  tog'ayning  qiyshiq 
muskuli.
Funksiyasi:  hiqildoqqa  kirish  teshigini 
toraytiradi.
5. Qalqonsimon tog'ay bilan hiqildoq qopqog'i 
o'rtasidagi muskul qalqonsimon tog'aydan bosh­
lanib,  hiqildoq  usti  tog'ayiga  yopishadi.
Funksiyasi:  ovoz  boylamlarini  taranglab, 
hiqildoqqa  kirish  teshigini  kengaytiradi.
6.  Ovoz  muskuli  bir  ju ft  bo'lib,  ovoz 
burmalari bag'rida yotadi. Qalqonsimon  tog'ay 
ichki  yuzasidan  boshlanib,  cho'michsimon  tog'ayning  ovoz  o'sig'iga 
yopishadi.
H IQ IL D O Q   B O ‘S H L I G ‘I
Hiqildoq  bo'shlig'i  (116-rasm)  qum  soatiga  o'xshagan  bo'lib,  toraygan 
qismi  ovoz  boylamlari joylashgan  yerga  to'g'ri  keladi.  Ovoz  boylamlari  bir- 
biriga  yaqin  parallel  joylashib,  oralig'ida  ovoz  yorig'ini  hosil  qiladi.  Ovoz 
yorig'ining orqa qismini cho'michsimon  tog'ayning ovoz o'sig'i tashkil etadi.
Hiqildoqning kirish teshigi noto'g'ri  oval  shaklli bo'lib,  pastga,  hiqildoq 
dahliziga  qadar  davom  etadi.  Hiqildoq  dahlizi  pastdan  soxta  ovoz  boy- 
lamlarining  burmalari  bilan  chegaralangan.
Soxta ovoz boylamlarining  burmalari orasidagi  yoriq o'zidan  pastroqda 
joylashgan haqiqiy  (chin) ovoz boylamlari orasidagi  yoriqdan  xiyla kattaroq 
va  kengroq  bo'ladi.  Soxta  ovoz  boylamlari  burmalari  bilan  haqiqiy  ovoz 
boylamlari  burmalari  orasidagi  o'ng  va chap chuqurchalar (hiqildoq  qorin- 
chasi)ni  ko'rish  mumkin.  Hiqildoqning  shilliq  qavati  pushti  rangli,  ko'p 
qatorli,  kiprikli,  qadahsimon  hujayralar  aralashgan  epiteliydan  iborat.  Se­
zuvchi  nerv  oxirlari,  ayniqsa,  hiqildoq  dahlizida  ko'p  tarqalgan.  Shu  bois 
havo  bilan  kirgan  zarrachalar,  changlar  yo'talga  sabab  bo'ladi.  Hiqildoq
115-rasm.  H iqildoq  muskullari. 
I
  -   hiqildoq  pardasi; 
2
  -  qalqon­
sim on  va  hiqildoq  usti  tog'ay­
lari  o 'r ta s id a g i  m u sk u l; 
3 -  
qalqonsimon  va cho'm ichsim on 
tog'aylar  o'rtasidagi  muskul; 
4, 
5
  -   u zu k sim o n   va   c h o 'm ic h ­
sim o n   t o g 'a y la r   o 'r ta s id a g i 
muskullar;  6  -   shoxsim on-qalq- 
onsim on  to g'aylar  o'rtasidagi 
muskul;  7 -  ch o'm ichsim on  va 
hiqildoq  usti  tog'aylari  o'rta­
sidagi  muskul.
www.ziyouz.com kutubxonasi

116-rasm .  Hiqildoq  b o 'sh lig 'i.
1 -
 hiqildoq  dahlizi;  2 -  hiqildoq  usti  tog'ayi;
3 -
 soxta  o v o z  burmasi; 
4 -
 o v o z   burmasi; 
5 -  qalqonsimon  va cho'm ichsim on  tog'aylar 
o'rtasidagi  muskul;  6 -   uzuksim on  tog'ay;
7 -  hiqildoq  bo'shlig'i; 
8 -
 qalqonsimon  bez; 
9 -h iq ild o q q a   kirish  teshigi; 
1 0 -
 hiqildoq 
qorinchasi;  / /   -  dahliz  teshigi.
faqat  havo  o'tkazish  a’zosi  bo'lib 
qolmasdan,  tovush  chiqarish  a’zosi 
hamdir.  Nafas  chiqarishda  kekir- 
dakdan  kelayotgan  havo  ovoz 
yorig'idan  o 'ta  turib  ovoz  boylam- 
larini  titratadi,  natijada  tovush  pay­
do  bo'ladi.
Turlicha  tovush  (ovoz)  paydo 
bo'lishi  havo  to'lqinining  kuchiga 
va  ovoz  boylamlarining  tebranish 
xususiyatiga  bog'liq.
K E K IR D A K
Kekirdak  (traxeya,  117-rasm)  uzunligi  9— 11  sm,  diametri  15— 18 
mm  keladigan  naydan  iborat  bo'lib,  VI  bo'yin  umurtqasining  ro'parasida
bevosita  hiqildoqdan  boshlanadi,  so'ngra 
ko'krak  qafasining  yuqori  teshigi  orqali 
ko'ks  oralig'igacha  borib,  IV—V  ko'krak 
umurtqalarining  ro'parasida  chap  va  o'ng 
bronxlarga  ajraladi.  Ana  shu  joy  kekirdak 
ayrisi 
deb  ataladi.  Kekirdak  joylashgan 
joyiga  qarab  bo'yin  va  ko'krak  qismlari- 
ga  bo'linadi.  Kekirdakning  bo'yin  qismi­
ni  old  tomonidan  pastki  jag'  osti  muskul­
lari, qalqonsimon  bez o'rab turadi.  Ko'krak 
qismining  old  tomoni  to'sh  suyagi  bilan 
chegaralangan.  Kekirdakning  orqa  tomo­
nidan  qizilo'ngach  o'tsa,  ikki  yonboshida 
qon  tomirlari  va  nervlar  joylashgan.
117-rasm.  Kekirdak  va  bronxlar.
I  -
  til  osti  suyagi; 
I,  3,  5 -
  tog'aylar  oraliq  parda 
va  boylami; 
4 -
 qalqonsim on  tog'ay;  6  -  uzuksimon 
tog'ay;  7 - kekirdak  tog'aylari;  S - t o g 'a y la r   ora­
liq   b o y la m la r i;  9  -   k e k ir d a k n in g   b r o n x la r g a  
bo'lin ish  joyi; 
1 0 -
o'n g   bronx;  / / - c h a p   bronx;
12,  13,  14 -
  bronx  shoxlari.
www.ziyouz.com kutubxonasi

Kekirdak  devori  16—20  ta  yarim  halqa  shaklidagi  tog'aylardan  tuzil­
gan  bo'lib,  bular  o'zaro  fibroz  to'qimalar  bilan  tutashgan.  Tog'ay  yarim 
halqa  devorining  ochiq  qismi  parda  bilan  o'ralgan.  Kekirdakning  ichki 
yuzasi  ko'p  qatorli  kiprikli  epiteliy  bilan  qoplangan,  shilliq  bezlarga  boy 
shilliq  qavat  bilan  o'ralgan.
B R O N X L A R
Bronxlar  (117-rasm)  kekirdakning  IV—V  ko'krak  umurtqalari  ro'pa­
rasida  o'ng  va  chap  tarmoqqa  bo'linishidan  vujudga  keladi.  O'ng  bronx 
chap  bronxga  qaraganda  kalta  va  kengroq  bo'lib,  6— 8  ta  tog'ay  halqadan 
tuzilgan.  O'ng  bronx  deyarli  vertikal  yo'nalishga  ega.  Chap  bronx  o'ng 
bronxga  nisbatan  torroq  va  uzunroq  bo'lib,  9— 12  ta  tog'ay  halqadan 
tuzilgan.  Chap  bronx  kekirdakdan  burchak  hosil  qilib  yo'naladi.
O 'P K A
0 ‘pka  (1 18-rasm)  bir  juft  bo'lib,  ko'krak  qafasining  ikki  tomonida 
joylashgan.  O'ng  va  chap  o'pka  o'rtasidagi  kamgakda  yurak  o'rnashgan. 
O'pkalarning  asosi  past  tomondan  diafragmaga  tegib  turadi  va  diafragma 
yuzasi  deyiladi.  O'pkaning  uchi birinchi  qovurg'adan  3— 4  sm yuqoriroqda 
turadi.  O'pkalarning  bo'rtib  qovurg'alarga  tegib  turgan  yuzasi  va  bir- 
biriga  qarab  turgan  ko'ks  oralig'i  yuzasi  tafovut  qilinadi.  Bu  yuzalarning 
biri  ikkinchisidan  qirralar  bilan  chegaralangan.  Chap  o'pkaning  oldingi 
qirrasi  pastrog'ida  yurak  o'ymasi  uchraydi.  O'pkalarning  medial  (ko'ks 
oralig'i)  yuzasida  o'pka  ar­
teriyasi,  venasi  va  bronxlar 
kirib  chiqadigan  o'pka  dar- 
vozasi  joylashgan.  O 'n g  
o 'p k a   chuqur  ariq ch alar 
yordam ida  uch  b o 'la k k a  
(yuqori,  o'rta va pastki),  chap
1 18-rasm.  O'pka.
/ - q a l q o n s i m o n  
lo g 'a y ;  
2 -  
k ek ird a k ;  j - o ' p k a   u ch i; 
4 -  
q o v u r g 'a  
y u za si; 
5  -   yuq ori 
bo'lagi; 
6
 -  chap  o'pka;  7 -  qiyshiq 
o'yma; 
8 -
 pastki  bo'lagi;  9 -  o'pka 
tubi; 
1 0 -
 yurak  o'ym asi; 
1 1 -  
yurak 
izi; 
12
 -  orqa  qirrasi; 
13
 -  
old  qirrasi; 
14 -
 diafragma  yuzasi;
/ 5 - p a s t k i   qirrasi; 
16 -
  p a stk i 
b o 'la g i;  / 7 - o'rta  b o 'la g i; 
1 8 -  
ko'ndalang  o'yma; 
19
 -  o'ng  o'pka;
20
 -  tepa  bo'lagi; 
21 -
  kekirdakning 
bronxlarga  bo'linish  joyi.
www.ziyouz.com kutubxonasi

o ‘pka  esa  ikki  bo'lakka  (yuqori  va  pastki)  bo'lingan.  O'ng  o'pka  tagida 
(diafragma  ostida)  jigar  joylashgan.  Shuning  uchun  o'ng  o'pka  hajmi 
chap  o'pkaga  qaraganda  kattaroq,  bo'yi  esa  qisqaroq.  O'ng  o'pka  bo'lak­
lari  12  segmentdan,  chap  o'pka  11  segmentdan  iborat.  Segment  hajmi
0,5— 1,0  sm,  piramida  shaklida  tuzilgan  o'pka  bo'lakchalaridan  tashkil 
topgan.  Bu  bo'lakchalar  bir-biridan  biriktiruvchi  to'qimadan  tuzilgan  de- 
vorcha  va  qon  tomir  bilan  ajralib  turadi.  Bo'lakchalararo  devorchalar 
bo'lakchalarning  nafas  olishida  harakatchan  bo'lishini  ta’minlab  turadi.
Bronxlarning  bo'linishi  (119-rasm).  Bronxlar  o'ng  va  chap  o'pkaga 
kirib,  daraxt  shoxi  kabi  tarmoqlanadi.  O'ng  o'pkaga  kirgan  bronx  uch 
bo'lakka  bo'linadi.  Bularning  bittasi  o'pkaning  yuqori  bo'lagiga,  ikkin­
chisi  o'rta bo'lagiga  va uchinchisi  pastki  bo'lagiga yo'naladi.  Chap  o'pkaga 
kirgan  bronx  ikkita  bo'Iak  bronx  tarmog'ini  beradi. 
Ularning  bittasi 
o'pkaning  yuqori  bo'lagiga,  ikkinchisi  pastki  bo'lagiga  kiradi.
Bo'Iak  bronxlar  (diametri  1  mm  gacha)  o'z  navbatida  segment  bronx­
larga  bo'linadi.  O'pka  tashqarisidagi  bronxlar  devorida  halqa  shaklidagi 
tog'aylar joylashgan.  O'pka ichidagi  bo'Iak  bronxlar skeleti  panjara shaklli 
tog'aylardan  iborat.  O'pkaning  segment bronxlari  va  ularning  tarmoqlarida 
tog'aylar  alohida  bo'laklar  shaklida  bo'ladi.  Segment  bronxlar  8  marta 
boiinib,  o'pka  bo'lakchalari  bronxlarini  beradi.  Bronxlarda  muskul  qavati 
aylanma  shaklida  joylashgan.
10
Bo'Iak  bronxlar  ikkala  o'pka- 
da  taxminan  1000  tagacha  bo'la­
di.  O'pka  bo'lakchalarining  ichi­
da  bo'Iak  bronxlarning  har  bitta- 
sidan  d iam etri  0 ,3 — 0,5  mm 
bo'lgan  12— 16  tadan  oxirgi  (che­
gara)  bronxlar  tarqaladi.  Oxirgi 
bronxlardan  boshlab  eng  katta 
(a so siy )  b ro n x la r  y ig 'in d is i 
bronxlar  daraxtini  hosil  qiladi.  Bu 
daraxt  nafas  y o 'li  hisoblanadi. 
Chegara  bronxchalar  devorida 
tog 'ay  halqachalari  va  shilliq 
bezlar  uchramaydi.
I  -