O`zbekiston Respublikasi Oliy va o`rta maxsus ta`lim vazirligi O`zbekiston Respublikasi Sog`liqni saqlash vazirligi Toshkent farmatsevtika inistitu

Psixologik qonuniyat u yoki bu ruhiy hodisani keltirib chiqaruvchi va 
rivojlantiruvchi sabab bilan natijaning ichki bog‘liqligidan iboratdir. Bunday 
psixologik qonuniyatlardan biri ma’lum sharoitda u yoki bu ruhiy hodisaning takror 
namoyon bo‘lishidir. Psixologik qonuniyatlarni bilish - muayyan psixik hodisani 
tushunish, oldindan ko‘ra olish va ularni qayta tiklash imkonini beradi. Shuningdek, 
ichki ishlar idoralari xodimlariga fuqarolarning ruhiy faoliyatlari umumiy 
xususiyatlarini chamalab ko‘rishga, fikr yuritish va xulq-atvorlarini belgilashga, 
ayniqsa, jinoyatchi shaxsining qilmishlarini ochish ishlarini tashkil qilishda xatoga 
yo‘l qo‘ymasliklarida yordam beradi. Har bir xodim shaxsning individual 
xususiyatlarini, sof tasodifiy holatlarni keltirib chiqaradigan boshqa narsalarni 
hamisha o‘rganib borishi va hisobga olishi shart. Psixologik qonuniyatlar umumiy va 
juz’iy bo‘lishi mumkin. Umumiy qonuniyatlar hamma shaxslarga yoki ko‘pchilikka 
aloqador bo‘lishi mumkin. Masalan, hamma shaxslarda sezgilarning intensivligi (tez, 
jadal) qo‘zg‘atuvchining kuchiga nisbatan (o‘rtacha kuchiga nisbatan) logarifma 
mutanosibligida o‘sib boradi. 
Juz’iy qonuniyatlar ba’zi yoshdagi kasb egalari va ba’zi toifadagi shaxslarga xos 
qonuniyatlardir. Masalan, o‘smirlarda abstrakt fikrlashning tezlik bilan rivojlanishi 
hamma shaxslarga emas, faqat o‘smirlarga xos bo‘lgan juz’iy qonuniyatdir. 
Psixologik qonuniyatlarni jiddiy o‘ylab tashkil qilingan hamda rejali ravishda olib 
boriladigan tekshirishlar orqali aniqlash mumkin. Qanchalik murakkab bo‘lishidan 
qat’i nazar, ko‘pgina psixologik tekshirishlar mutaxassis uchun tushunarlidir va ularni 
muvaffaqiyatli ravishda amalga oshirish mumkin. 
Psixologik qonuniyatlar jarayonini ba’zi asosiy bosqichlarga ham bo‘lish 
mumkin. 

Masalaning qo‘yilishi. Har qanday ilmiy-tekshirish ishlari kabi, 
psixologiyada olib boriladigan ilmiy tekshirish ishlari ham nazariy va amaliy 

---

ahamiyatga ega bo‘lgan masalani aniqlashdan, shuningdek, bu masala fanda 
qanchalik o‘rganilganligini bilish uchun mazkur mavzuga oid adabiyotlarni 
o‘rganishdan boshlanadi. 

Tekshirish metodikasini tanlash. Psixologik kuzatishlar turli metodlar (bu 
metodlar haqida quyida batafsil fikr yuritiladi) bilan olib boriladi. Ishning 
muvaffaqiyatli chiqishi ko‘p jihatdan metodni tanlashga bog‘liq bo‘ladi. 

Aniq ma’lumotlarni to‘plash. Ma’lumotlar, I. P. Pavlov ta’biri bilan 
aytganda, olim uchun go‘yo havodek zarur narsadir. To‘plangan ma’lumotlar 
o‘rganilayotgan muammoga mos kelishi zarur. Ilmiy ma’lumotlarga bo‘lgan asosiy 
talab - ularning to‘liq va izchil bo‘lishidir. To‘plangan ma’lumotlar o‘rganilayotgan 
masalani har jihatdan tavsiflab berishi kerak. 

Aniq ma’lumotlarni ishlash. To‘plangan ma’lumotlarni matematik va 
mantiqiy jihatdan ishlab chiqish umumiylikni, tipiklikni topish va ularni tasodifiy 
materiallardan ajratish imkonini beradi. Bunda to‘plangan materiallarning o‘rtacha 
miqdori (arifmetik, kvadrat va h.k.), foizi va boshqalar aniqlanadi, songa oid 
ma’lumotlar jadvallarga joylashtiriladi, grafik, diagramma ko‘rinishlarida aks 
ettiriladi. Murakkab mutano- siblikdagi ma’lumotlarni aniqlashda esa variatsion 
statistika metodlari qo‘llanadi. 

Qonuniyatning ifodalanishi. Bu tekshirishning eng qiyin va mas’uliyatli 
bosqichi hisoblanadi. Chunki bu bosqichda ma’lumotlarning mohiyatini chuqur 
tushunish, ularning o‘zaro bog‘liqlikni hisobga olish kerak bo‘ladi, binobarin, bitta 
ma’lumotdan turlicha xulosa chiqarish mumkin. Ko‘pincha chiqarilgan xulosalar 
taxminiy xususiyatga ega bo‘lib, keyingi tekshirishlar, aniqlashlar uchun asos bo‘ladi.