O`zbekiston Respublikasi Oliy va o`rta maxsus ta`lim vazirligi O`zbekiston Respublikasi Sog`liqni saqlash vazirligi Toshkent farmatsevtika inistitu

Individ va shaxs. Odam dunyoga odam bulib keladi. Bu ta'kid yuzaki 
karagandagina isbot talab kilmaydigan xakikat bulib va takrorlanaverib siykasi chikib 
ketgan iborat bulib tuyuladi. Gap shundaki, bu urinda xususan insoniy belgilar va 

---

fazilatlarning rivojlanishi uchun tabiiy shart-sharoitlar paydo bulishi genetik jixatdan 
oldindan belgilab kuyilganligi ta'kidlanadi. Dunyoga kelayotgan chakalokning gavda 
tuzilishi unda tik yurish uchun imkoniyatning mavjudligini takozo etsa, miyasining 
tuzilishi akli-xushining rivojlanishi uchun imkoniyat tugdiradi, kullarining 
shakl-shamoyili mexnat kurollaridan foydalanish istikbolining mavjudligini kursatadi 
va xokazo. Bular bilan chakalok uz imkoniyatlari yigindisiga binoan odam xar kanday 
xolatda xam bu xildagi fazilatlar yigindisining soxibiga aylana olmaydigan xayvon 
bolasidan fark kiladi. Shunday kilib, yukorida aytilganlar orkali chakalokning inson 
zotiga mansubligi tasdiklanadi va fakat individ tushunchasida kayd etiladi (bundan 
farkli ularok, xayvon bolasi dunyoga kelishi bilanok va xayotning oxiiga kadar jonzot 
deb 
yuritiladi). 
"Individ" 
tushunchasida 
kishining 
nasl-nasabi 
xam 
mujassamlashgandir. Yangi tugilgan chakalokni xam, katta yoshdagi odamni xam, 
mutafakkirni xam, akli zaifni xam, yovvoyilik boskichidagi kabilaning vakilini xam, 
madaniyatli mamlakatda yashayotgan yuksak bilimli kishini xam individ deb 
xisoblash mumkin. 
Shunday kilib, konkret individ deb ataganda biz juda kup narsalarni aytgan 
bulamiz. Aslini olganda, bu bilan uning potensial ravishda inson ekanligi aytilgandir. 
Uning bundan keyingi va xatto juda xam umumiy tarzdagi ta'rifi fazilatlarini bayon 
etilishi va izoxlanishini takozo kiladi. Bunday fazilatlarsiz u fakat boshkalarga 
uxshamaydigan emas, balki ular kabi xarakat kilmaydigan, fikrlamaydigan, iztirob 
xam chekmaydigan, jamiyat a'zosi sifatida, tarixiy jarayonning ishtirokchisi sifatida 
sosial alokalarga jalb xam etilmagan real kishi emas, balki demografik 
ma'lumotnomalardagi jonsiz birlik xolida koladi, xolos. Individ sifatida dunyoga 
kelgan kishi aloxida sosial fazilat kashf etadi, shaxs bulib yetishadi. Individ xali 
bolaligidayok tarixan tarkib topgan ijtimoiy munosabatlar sistemasiga jalb etiladi. U 
bu sistemani allakachon tayyor xolda uchratadi. Kishining jamiyatdagi bundan 
keyingi rivojlanishi munosabatlarning shu kadar chigalliklarini vujudga keltiradiki, bu 
xol uni shaxs sifatida shakllantiradi. 
Psixologiyada individ tomonidan amaliy faoliyat va munosabat jarayonida xosil 
kilinadigan xamda ijtimoiy munosabatlarning individga ta'sir utkazish darajasi va 
sifatini belgilaydigan sistemali tarzdagi sosial fazilat shaxs tushunchasi bilan ifoda 
etiladi. 
Individning aloxida sosial fazilati sifatidagi shaxsning uzi nimaq Eng avvalo, 
agar biz shaxs individning fazilati ekanligini tan oladigan bulsak, bu bilan biz individ 
va shaxsning birligini tasdiklagan va ayni paytda bu tushunchalarning bir-biriga 
uxshashligini inkor etgan bulamiz (misol uchun, yoruglikni sezuvchanlik
fotoplenkaning xususiyati xisoblanadi, lekin fotoplenka-bu yoruglikni sezuvchanlik, 
yoki yoruglikni sezuvchanlik-bu fotoplenka degan ma'noni anglatmaydi). "Shaxs va 
individ" tushunchalarining bir-biriga uxshashligini barcha yetakchi sovet psixologlari 
- B.G.Ananyev, A.N.Leontyev, B.F.Lomov, S.L.Rubinshteyn va boshkalar inkor 
etishadi.