O`zbekiston Respublikasi Oliy va o`rta maxsus ta`lim vazirligi O`zbekiston Respublikasi Sog`liqni saqlash vazirligi Toshkent farmatsevtika inistitu

Shaxs tuzilishining uch tarkibiy qismi.Shunday kilib, shaxsning tuzilishiga, 
birinchi navbatda, uning individualligini kishi extirosining, ichki kiyofasining, 
kobiliyatlarining tuzilishida mujassamlashgan, shaxs psixologiyasini anglab yetish 
uchun zarur, lekin yetarli bulmagan sistemali tarzda tuzilish kiradi. Shu tarika 
shaxs tuzilishining birinchi tarkibiy kismi-uning individ ichkarisidagi (interindivid) 
kichik sistemasi aloxida namoyon buladi. 
Shaxs uzi birikib ketgan jamiyat bilan, guruxlar bilan xakikiy munosabatlar 
sistemasida sub'yekt bulib, individning organik gavdasi ichidagi allakanday yopik 
bushlikdagina joylashgan bulishi mumkin emas, balki u uzini individlararo 
munosabatlar bushligida namoyon kiladi. Individ uz xolicha emas, balki shaxslararo 
birgalikdagi xarakatning xech bulmaganda ikkita individ (amalda birlik, gurux, 
jamoa) 
jalb 
etiladigan 
jarayonlari 
ana 
shu 
uzaro 
birgalikdagi 
xarakat 
ishtirokchilaridan xar birining shaxsi namoyon bulishi sifatida talkin kilinishi 
mumkin. 
Intraindivid va interindivid kichik sistemalari shaxsning uzini namoyon 
kilishining barcha jixatlarini aks ettira olmaydi. Shaxsning tuzilishini tarkib 
toptiradigan uchinchi bir kismni -metaindivid (individning ustki kurinishi) kichik 
tuzilishini xam aloxida kursatish imkoniyati mavjuddir. Bunda shaxs individning 
organik gavdasidan tashkariga chikarilib kolmasdan, balki uning boshka individlar 
bilan "shu yerda va endilikda" mavjud bulgan alokalaridan xam tashkarida 
joylashtiriladi. Bunday xolda sub'yektning uz faoliyati yordamida bilib yo bilmasdan 
boshka kishilarga utkazadigan "jamgarmalari" psixologning dikkat markazida buladi. 
Bu bilan individ shaxs sifatida uzi bilan u yoki bu darajada boglik odamlarning akliy 
va xissiy-irodaviy jixatlarida faol tarzda xosil kilinadigan tub uzgarishlar sub'yekti 
bulib xizmat kiladi. Gap sub'yektning boshka individlarga ta'sir utkazishi chogidagina 
emas, balki bevosita bir laxzali uzaro birgalikda xarakat kilish chegaralaridan 
tashkarida xam uzligini boshkalarda uziga xos davom ettirishdek faol jarayon xakida 
bormokda. Sub'yektning uzligini boshka individda davom ettirishdan, boshka 
kishilarga utkazilgan "jamgarmalar" xisobiga uzining shaxs sifatida boshkalar 
"kungildagidek" urnashib kolishni ta'minlashdan iborat bulgan bu jarayon 
ayersonalizasiya (personajlashtirish) degan nom olgandir. 
Shunday kilib, inson shaxsning tuzilishi uchta tarkibiy kismdan, uchta kichik 
sistemadan iboratdir: shaxsning individualligi, uning shaxslararo munosabatlar 
sistemasida va boshka odamlarda gavdalanganligi xamda shaxsning uzi kelib 
chikishiga kura individlararo, ijtimoiy alokalar va munosabatlar sub'yekti sifatida 
mavjud bulishiga barcha, uchala jixatning birligida ta'riflangan bulishi shart. 
Shaxsni uning barcha uchala kichik tuzilishi jixatidan taxlil etishning birligini 
uning obru-e'tiborligi kabi muxim ta'rifi misolida kurib chikamiz. 
Obru-e'tibor individlararo munosabatlar sistemasida tarkib topadi va guruxning 
rivojlanish darajasiga boglik xolda bir xil jamoalarda kat'iy avtoritarizm, kuchlining 
xukuki tan olinish sifatida afzalligiga kura "xokimiyat obru-e'tibori" sifatida namoyon 

---

bulsa, 
boshkalarida, 
ya'ni 
yuksak 
darajada 
uyushgan 
guruxlarda 
esa 
"obru-e'tiborning" demokratik "xokimiyati" sifatida yuzaga chikadi. Bunda shaxsiy 
xususiyatlar guruxga xos xususiyat,guruxning xususiyatlari esa shaxs xos xususiyatlar 
sifatida (shaxsning interindivid kichik sistemasi) xizmat kiladi. Shaxsning
metaindivid kichik sistemasi doirasidagi obru-e'tiborlilik-bu individlarning 
axamiyatga molik xolatlarda uzlari uchun axamiyatli karorlar kabul kila olish 
xukukining boshkalar tomonidan tan olinishi, u uz faoliyati bilan kushgan xissaning 
shaxsga tegishli faoliyatlari natijasidir. Yaxshi rivojlanmagan guruxlarda bu uning 
a'zolari moslashuvchanligining natijasi bulsa, jamoa tusidagi guruxlarda jamoaning 
uzini 
uzi 
belgilashi 
samarasi 
xisoblanadi. 
Shunday 
kilib, 
jamoadagi 
obru-e'tiborlilik-bu sub'yektning avvalo boshkalarda (ba'zida u uz obru-etiborining 
kay darajada ekanligini bilmasligi xam mumkin) va fakat shu munosabat bilan 
sub'yektning uzida yuksak darajada gavdalanganligi demakdir. Nixoyat, shaxsning 
individ ichidagi "bushligi"da-sub'yektning psixologik fazilatlari kompleksidir: 
birinchi xolda uzboshimchaligi, kattikkulligi, uziga ortikcha bino kuyishi, tankidni 
yoktirmasligi bulsa, boshka xollarda-prinsipialligi, bexad akilliligi, xayrixoxligi, 
me'yorida talabchanligi (shaxsning interaindivid kichik sistemasi) va xokazolar. 
Shaxsning metaindivid kichik sistemasi kishining eng muxim ma'naviy 
extiyojlaridan biri-shaxs darajasiga kutarilish extiyojini, ya'ni uz faoliyati bilan 
boshka odamlarning akliy va xissiy jabxalarida ular uchun axamiyatga ega bulgan 
uzgarishlar yasashiniboshkalardan kuprok darajada ifoda etadi. Bunday extiyoj 
sub'yekt tomonidan anglanilgan yoki anglanilmagan bulishi mumkin, bir kishida u 
ancha terok,boshka birovida esa sekinrok bulishi, uning ruyobga chikarilishi boshka 
odamlar uchun ijobiy yoki salbiy okibatlar keltrishi mumkin, nixoyat, bir kishida bu 
extiyojlarni kondirish uchun vositalar mavjud bulishi (yuksak darajada bilimdonligi, 
yoxud xissiy olimining boyligi, yoxud turli xildagi kuplab mamlakatlarga egalik, 
yoxud bexad mardligi va kat'iyligi, yoxud ana shu fazilatlarning xajmi evaziga) 
mumkin, boshkasida esa bunday vositalar ancha cheklangan buladi.