O`zbekiston Respublikasi Oliy va o`rta maxsus ta`lim vazirligi O`zbekiston Respublikasi Sog`liqni saqlash vazirligi Toshkent farmatsevtika inistitu

Shaxsning tuzilishdagi biologik va ijtimoiy omillar.Inson shaxs tuzilishida 
biologik (tabiiy) va ijtimoiy omilllarning uzaro nisbati masalasi xozirgi zamon 
psixologiyasida eng murakkab va munozarali masalalarda biridir. 
Psixologiyada shaxsda ikkita omil-biologik va ijtimoiy omillar ta'siri ostida 
shakllangan ikkita asosiy kichik struktura borligini aloxida ta'kidlaydigannazariya 
sezilarli urin egallaydi. Inson shaxsining uzi "endopsixik" va "ekzopsixik" tuzilishga 
bulinadi, degan fikr xam ilgari murildi. Shaxs tuzilishining kichik strukturasi 
sifatidagi "endopsixika" bamisoli kishining nerv-psixik tuzilishiga uxshash bulgan
inson shaxsining ichki mexanizmi kabi psixik kismlar va funksiyalarning uzaro ichki 
boglikligini ifoda etadi. "Ekzopsixika"ning tashki muxitga munosabati bilan, ya'ni 
shaxs kanday bulmasin, baribir munosabatga kirishishi mumkin bulgan va shaxsga 
karama-karshi turadigan tuzilishlarning barchasiga nisbatan munosabati bilan 
belgilanadi. 
Inson shaxsning individualligida uning tabiiy, biologik tuzilishi uzining izini 
koldiradi, albatta. Gap shaxsning tuzilishida biologik va ijtimoiy omillarni xisobga 
olish kerakmi, yukligi xakida emas (ularni e'tiborga olish shart, albatta), balki ular 
urtasidagi uzaro munosabatlarni kanday tushunish kerakligi xakidadir. Ikkita omil 
nazariyasi ijtimoiy va biologik omillarni, muxit va biologik tuzilishni, 
"ekzopsixika"ni beixtiyor ravishda bir-biriga karama-karshi kuyadi. Xakikatda esa 
bunday tashki, uzidan-uzi buladigan karama-karshi kuyish samarasizdir va shaxsning 
tuzilishini anglab olish uchun xech bir naf keltirmaydi. Lekin shaxsning shakllanishi 
va tuzilishidagi tabiiylik va ijtimoiylik masalasiga boshkacha yondashish xam 
mumkin. 
Buni buyi 80-130 santimetrdan oshmaydigan odamlar shaxsiga xos belgilarning 
shakllanishini urganishga bagishlangan tadkikot misolida kurib chikamiz. Buyining 
pastligidan boshka biron-bir patologik cheklanishlari bulmagan bu odamlar 
individualligining tuzilishida anchagina uxshash jixatdan mavjudligi aniklandi. 
Ularda uziga xos bachkana yumor, muloxazasiz nekbinglik, samimiylik, anchagina 
xissiy zurikishni takozo etadigan vaziyatlarga yuksak sabr-bardoshlik, biron-bir 
darajada iymanib utirmaslik va shu kabilar kuzatildi. 
Tabiiy, tarkibiy jixatlar va 
belgilar kishi shaxsning individualligi tuzilishida uning ijtimoiy jixatdan takozo 
etilgan kismlari sifatida mavjud buladi. Tabiiy (anatomik, fiziologik va boshka 
fazilatlar) va ijtimoiy xislatlar birlikni tashkil toptiradi va shaxsning mustakil kichik 

---

tuzilishi sifatida bir-biriga uzidan-uzi karama-karshi kuyilishi mumkin emas.