Elektrotexnika va elektronika asoslari Xakimbek Abduxalimov111
2 . Uch fazali o‘zgaruvchan tok zanjiri. Elektroenergiya manbalarini iste‘mol qiluvchilar uzoq masofalarda bo‘liganlarida, uch fazali bir xil chastota hamda amplitudali elektr energiyasi uzatiladi. Bunday elektr zanjirlarning yigindisi o‘zgaruvchan tok zanjirlarining ko‘p fazali sistemasi deyiladi. Shunday qilib, uchta bir fazali zanjirni birlashtirgan elektr zanjiri uch fazali o‘zgaruvchan tok elektr zanjiri deyiladi. Bunday o ‘zgaruvchan tok zanjirida oqayotgan tokni uch fazali tok deyiladi. Elektroenergiya iste‘molchilari zanjirlari yulduzcha shaklda ulangan. 3-rasmda yulduzcha shaklida ulangan uch fazali sistema ko‘rsatilgan. Uch fazali yulduzcha shaklidagi sistema uch simli va uch sim bir nolli bo‘lishi mumkin. Bunday to‘rt simli zanjirni uch fazali sistema deyiladi. Elektr energiya ishlab chiqaradigan uch fazali generatorlarning o‘ramlari yulduzcha yoki uchburchak shaklida ulanishi mumkin. Agarda uch fazali o‘zgaruvchan
3-rasm. Elektr energiya manbai yulduzcha shaklida ulangan.
tok generatorining o‘ramlari yulduzcha shaklida ulangan bo‘lib, nol simi bo‘lsa, u holda har bir fazaning uchlaridagi kuchlanish fazali kuchlanish deyiladi (Uf). Har bir fazadan oqayotgan tok esa fazali tok (If) deyiladi. U holda:
U1=√3 U1=1,73 U1 ; If = Ir Uch fazali sistemaning fazalar orasidagi kuchlanish lineyniy kuchlanish (U ) deyiladi. Uch fazali tokning liniyalaridan o‘tayotgan tok lineyniy tok (I,) deb ataladi. Nol nuqtasiga ulangan simdan o‘tayotgan tok nol simdagi tok ( I ) deyiladi. O‘zgaruvchan uch fazali sistemada cho‘lg‘amlari uchburchak shaklida ulangan bo‘lsa, u holda lineyniy kuchlanish fazali kuchlanish bilan bir xil bo‘ladi. Ul = Ur Lineyniy va fazali toklari har xil bo‘ladi, chunki lineyniy tok fazali toklarning geometrik yigindisiga teng (33-rasm)
I1=√3 If=1.73If Uch fazali sistemaga iste‘molchilar uchburchak yoki yulduzcha shaklida ulanishlari mumkin.
4-rasm. Elektr energiya manbai cho‘lg‘amlari uchburchak shaklida ulangan.
5-rasm. 1-iste‘molchilar uchburchak shaklida ulangan; 2-iste‘molchilar yulduzcha shaklida ulangan
Наr bir fazaning to‘liq quvvati faza kuchlanishining fazali tok ko‘p aytmasiga teng:
Pf=Uf If ,
bu yerda: Uf — fazali kuchlanish, voltlarda o‘lchanadi; If — fazali tok, amperlarda o‘lchanadi. Bir fazaning quvvatini bir fazali quvvat deyiladi. Uch fazali sistemaning quvvati uch martda ko‘p bo‘ladi:
P=3UfIf=√3 U1I1 Uch fazali sistem aning aktiv quvvati esa:
Pa ,
bu yerda: cos φ — uch fazali sistemaning quvvat koeffisiyenti. Uch fazali sistemaning reaktiv qiymati
