O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi pedagogik innovatsiyalar, kasb-hunar ta’lim boshqaruv hamda pedagog kadrlarni qayta tayyorlash va ularni malakasini

Uch fazali to‘g‘ilagichlar
Uch fazali to‘g‘ilagichlar katta va o‘rtacha quvvatli surilmalarda qo‘llaniladi. Bitta yarim davrli uch fazali to‘g‘ilagichning sxemasi 3-rasmda keltirilgan. Transformatorning ikkilamchi chulg‘amlari yulduz usulida ulangan.

3-rasm. Uch fazali byatta yarim davrli tugrilagnch:a) sxema, 6) faza kuchlanishlarning grafiklari.
Ularning erkin uchlariga VD, VD2,UUD 3 diodlar ulangan bo‘ladi. Davrning 1/3 qiismi davomida bitta fazaning kuchlanishi boshqalarga nisbatan yuqoriroq, bo‘ladi. Shuning uchun usha fazaga ulangan diod ochiq bo‘lib, yuklanish orqali tok o‘tkazadi. Davrning keyingi 1/3 qismi davomida boshqa diod ochiladi va hokazo. Tok va kuchlanishning grafiklari 3-rasmda keltirilgan.
To‘g‘irlangan tokning parametrlari:

1. 
   To‘g‘irlangan tokning qiymati I₀ = 0.827 I_M
   

Har bitta dioddan tok davrining 1/3 qismi davomida o‘tadi. Shuning uchun uning o‘rtacha qiymati lo‘r=I₀/3ga teng bo‘ladi.

2. 
   To‘g‘irlangan kuchlanish:
   

U₀ = 1,17 U₂
U₀ — transformatorning ikkilamchi chulgamidagi kuchlanishning effektiv qiymati
3.Teskari kuchlanish: U_tec.m = 2,09 U₀
4.Pulslanish koefsenti: K_n = 0,25
3.Tiristorli to‘g‘irlagich.
Diodli to‘g‘irlagichlarda to‘g‘rilangan kuchlanishni rostlash uchun o‘zgaruvchan tok zanjirida avtotransformator yoki to‘g‘ilangan tok zanjirida reostat yordamida kuchlanishni o‘zgartirish kerak. Elektr energiya ko‘p isrof bo‘lgani uchun ikkala usulning foydali ish koeffitsienti past bo‘ladi
(ularda zamonaviy avtomatik rostlash sxemalarini qo‘llash mumkin emas). Shu sababli, hozirda tiristorli boshqaruvchi to‘g‘ilagichlar juda keng tarqalgan.

4-rasm. Tiristorli to‘g‘irlagich: a) sxema,b) tok va kuchlanishlari grafiklari.
Oddiy to‘g‘ilagichlarda diodning ochilish payti musbat yarim davrning boshlanishiga to‘g‘i keladi va tok yuklanishidan shu yarim davrning hamma vaqti davomida o‘tadi. Tiristorli to‘g‘ilagichlarda esa tiristor faqat boshqaruvchi elektrodga impul’s berilganda ochiladi.4-rasmga qaraganda boshqaruvchi impuls kuchlanishning har bir yarim davrida t-vaqtga kechikib beriladi. Shuning uchun yuklanishdan tok butun yarim davrda emas, balki T/2—t 2, vaqt davomida o‘tadi. Demak, to‘g‘ilangan tokning o‘rtacha qiymati kamayadi. Shunday qilib, tiristorning boshqaruvchi elektrodga impul’slarni har xil vaqtlarda berib yuklanishdan o‘tayotgan tok va kuchlanishning o‘rtacha qiymatlarini rostlash mumkin.