О‘zbekiston respublikasi oliy va о‘rta maxsus ta’lim vazirligi qarshi muhandislik iqtisodiyоt instituti

 
11-13.3. Po’lat ishlab chiqarish 
Reja: 
1. 
Konvertor usuli. 
2. Marten usuli
3. Elektr pechlarida po‟lat suyuqlantirish. 
Po‟lat mashinasozlikda ishlatiladigan muhim metallardan biridir. Cho‟yandan farqli 
ravishda po‟latda uglerod va zararli arlashmalar kamroq bo‟ladi. Shuning uchun po‟lat olish 
jarayoni mazkur elementlarni chiqarib tashlashdan iborat. Kislorodli-konvertor, marten va 
elektr pechlarda po‟lat olish usullari asosiy usullar hisoblanadi.
Konvertor usuli. Avvallari konvertor po‟lati bessemer va tomas konvertorlarida suyuq 
cho‟yan orqali havo haydalib olinardi. Hozirgi vaqtda esa yanada ilg‟or va unumli bo‟lgan 
kislorodli-konvertor suyultirish usulidan foydalaniladi. Bu usulda suyuq po‟lat solingan 
konvertorga yuqori tomondan kislorod haydaladi. Balandligi 11 m, diametri 10 m bo‟lagan 
hozirgi zamon konvertorlarining ish unumi yuqori (400 t).
Konvertorning tuzilish sxemasi 28-rasmda keltirilgan. Konvertor po‟lat qobiq bilan 
oralgan bo‟lib, uni osongina almashtirish mumkin. Konvertor ustunlarga o‟rnatilgan, u sapfa 
o‟qi atrofida erkin aylana oladi. Bu aylanish konvertorni yuklash, namuna olish, tayyor po‟latni 
chiqarish uchun zarurdir. Jarayon quyidagidan iborat: avval metall parchalari (ba‟zan temir 
rudasi) solinadi, so‟ngra suyuq cho‟yan quyuladi, konvertor vertical holatga o‟tkaziladi va 
cho‟yan hamda rudadagi fosforni yo‟qotish uchun ohaktosh qo‟shiladi. Suv bilan sovitilgan 
furma pastga tushiriladi va kislorod haydaladi. Cho‟yan aralashmalari shiddat bilan oksidlana 
boshlaydi. Birinchi navbatda temir oksidlanadi:
2Fe+O
2
=2FeO+O. 
Bir yo‟la aralashmalar ham kislorod va FeO bilan quyidagi reaksiyalar bilan oksidlanadi: 
Si + O
2 
= SiO
2 
+ Q; Mn + FeO = Fe + MnO + Q; 
2P + 5FeO = 5Fe + P
2
O
5 
+ Q; 2C + O = 2CO - Q. 
So‟ngi reaksiya issiqlik yutish bilan kechadi, jarayon normal kechishi uchun issiqlik 
konvertorda yetarli. 15-20 min puflangach, konvertor og‟diriladi va undan metall namuna 
olinadi. So‟ngra shlak chiqarib tashlanadi, konvertor qayta vertical holatga keltiriladi va puflash 
davom ettiriladi. Bu vaqt ichida oksidlanish va shlak hosil bo‟lish jarayonlari quyidagi reaksiya 
bo‟yicha davom etadi: 
SiO
2 
+ 2CaO = 2CaO

SiO
2
; P
2
O
5 
+ 4CaO = 4CaO

P
2
O
5
Ikkinchi puflash oxirida FeO dan kislorodni chiqarish maqsadida po‟latga 
oksidsizlantiruvchilar - ferroqotishmalar kiritiladi.
Puflash vaqti konvertor sig‟imiga, belgilangan po‟lat markasiga, analiz natijasiga 
bog‟liq. Konvertordagi harorat 2000–2500
o
C gacha ko‟tariladi. Suyuqlantirish 50-60 min 
davom etadi. Harorat termoparalar bilan o‟lchanadi. Konvertorni boshqarish va undagi ba‟zi 
jarayonlar konvertordan bir necha o‟n metr uzoqlikdagi boshqarish pultidan amalga oshiriladi.
Kislorod konvertorlarida soatiga 400 t, marten pechlarida esa 80 – 100 t po‟lat 
suyuqlantirish mumkin. 

---

27 - rasm. Kislorod - konvertorning tuzilishi: 1-suyuq po‟lat chiqarish; 
2-kislorod haydash furmasi; 3-pechning og‟zi; 4-pechning silindrik qismi; 
5-sapfa; 6-konvertorning sferik tubi.