О‘zbekiston respublikasi oliy va о‘rta maxsus ta’lim vazirligi qarshi muhandislik iqtisodiyоt instituti

 
 
Materiallarning payvandlanuvchanligi 
Metallarning mavjud usullarda texnikaviy talablarga javob bera oladigan darajada 
payvandlanish xususiyati ularning payvandlanuvchanligi deyiladi. 
Metall va qotishmalarning payvandlanuvchanligi ularning kimyoviy tarkibiga, 
tarkibidagi metallmas qo‟shimchalarning xiliga, miqdoriga taqsimlanishiga va payvandlash 

---

usulining xususiyatiga bog‟liq. Ma‟lumki, turli metall konstruksiyalar olishda asosiy material
qotishmalarning spetsifik xususiyatlari turlicha bo‟lganligi sababli turlicha payvandlanadi. 
Kuzatishlar ko‟rsatadiki, turli qalinlikdagi kam uglerodli oddiy va legirlangan po‟latlar istalgan 
harorat sharoitida yaxshi payvandlanadi. Po‟lat tarkibida uglerod miqdori 0,30% ortishi bilan 
payvandlashda termik ta‟sir sohasidagi haroratda toblanishi sababli payvandlanuvchanligi
yomonlashadi, chunki u mo‟rtlashib, darz ketishga moyil bo‟lib qoladi. Shu sababli tarkibida 
0,30-0-,42% gacha uglerod bo‟lgan po‟latlar qoniqarli darajada payvandlanuchi po‟latlarga 
kiradi. 
Po‟latlar tarkibida uglerod miqdori 0,42-0,55% gacha bo‟lsa, bunday po‟latlarni 
payvandlash cheklanadi. Agar po‟latda uglerod miqdori 0,55% dan ortiq bo‟lsa, u yomon 
payvandlanadi. Cheklangan darajada va yomon payvandlanuvchi po‟latlarni payvandlash zarur 
bo‟lsa, sifatli choklar olish uchun ularni payvandlashdan oldin 150-500 
0
C gacha qizdirish,
so‟ngra payvandlangandan keyin termik ishlash zarur. 
Cho‟yan tarkibida uglerodning ko‟pligi sababli u mo‟rt bo‟lib, po‟latlarga nisbatan 
ancha yomon payvandlanadi. Rangli metallar ularning qotishmalarining issiqlikni yaxshi 
o‟tkazishi, oson oksidlanishi, sezilarli darajada chizig‟iy kengayishi, gazlar (kislorod, azot, 
vadorot) ni yutishi va boshqa xususiyatlari payvandlashda ma‟lum qiyinchiliklar to‟g‟iladi.