О‘zbekiston respublikasi oliy va о‘rta maxsus ta’lim vazirligi qarshi muhandislik iqtisodiyоt instituti

Qalayli bronzalar mis-qalay tizimidagi qotishmalardir. Tarkibida 5... 6% dan ortiq qalay 
bо‟lgan qotishmalarni bosim bilan ishlab bо‟lmaydi, chunki ular mo‟rtlashadi, ular quymabop 
bronzalardir. 
Deformatsiyabop bronzalar jumlasiga Бр.OФ6,5-0,15; Бр.OФ4-0,25; Бр.OЦ4-3 va 
boshqalar kiradi. Bunday bronzalar list, chiviq, sim, tasma, truba va boshqa buyumlar 
tayyorlash uchun ishlatiladi. 
Quymabop bronzalar jumlasiga Бр.O10, Бр.OЦСН3-7-5-1, Бр.OЦС3-12-5, Бр.OФ10-
1, Бр.OЦ10-2 va boshqa markali bronzalar kiradi. Quymabop bronzalardan mashinalarning 
yuqori bosimli bug‟da va shur suvda ishlaydigan detallari quyiladi. 
Qalay qimmat turadigan metall bо‟lganligi uchun qalayli bronzalar zarur hollarda 
ishlatiladi. Kо‟pincha ularning о‟rniga maxsus bronzalar (alyuminiyli, kremniyli, marganesli, 
berilliyli, qо‟rg‟oshinli) dan foydalaniladi. 
Alyuminiyli bronza (5...11% Al) yuqori antikorrozion va mexanik xossalarga ega. 
Bunday bronzalardan turli tishli gildiraklar, turbina detallari, vtulkalar, klapan sedlolari, 
shesternyalar va boshqa muhim detallar tayyorlanadi. 

---

Бр.AЖ9-4, Бр.AЖН10-4-4 markali bronzalarning mexanik xossalarini yaxshilash uchun 
ular 650...950 
0
C gacha qizdirilib, sо‟ngra suvda sovitiladi. Shu tarzda termik ishlov berilgan 
bronzalarning mexanik xossalari quyidagicha bо‟ladi: 

в
=70 kг/mm
2
, Brinell bо‟yicha qattiqligi 
esa 200...250 ga yetadi. 
Kremniyli bronzalar (Бр.K3, Бр.KЦ3-9, Бр.KС3-6 va h.k.) ning mexanik xossalari 
qalayli bronzalarnikidan yuqori turadi. Kremniyli bronzalarning qolipga quyilish va kesib 
ishlanish xossalarini yaxshilash uchun unga rux yoki qо‟rg‟oshin qо‟shiladi. Tarkibida nikel 
ham bо‟lgan bronzalar 875 
0
S gacha qizdirilib, sо‟ngra toblangandan keyin 450 
0
C gacha 
qizdirib bо‟shatilsa, ularning mexanik xossalari quyidagicha bо‟ladi: 

в
=50 kg/mm
2
, 

=15 %. 
Kremniyli bronzalardan ishqalanuvchi sharoitda 250 
0
C gacha haroratda ishlaydigan detallar 
tayyorlanadi.