Tishli gildiraklar uchun material tanlash va ruxsat etilgan kuchlanish -lar miqdorini aniqlash

Tishli gildiraklar uchun material tanlash va ruxsat etilgan kuchlanish -lar miqdorini aniqlash
Harakatni bir valdan ikkinchi valga tishli g‘ildiraklar vositasida uza­
tish mexanizmi tishli uzatma deb ataladi. Glldiraklarning kichigini shesternya, kattasini g ‘ildirak deb ataladi. Aniq asbobsozlikda diametri 1 mm dan kichik b o lg a n tishli glldiraklar ishlatilgan bir vaqtda, o g lr sanoatda diametri bir necha 10 m ga yetadiganlarini uchratish mumkin.l760-yilda Eyler tavsiya etgan evolventa profilli tishlar ishlatilmoqda.
AFZA LLIKLA RI:
1. Sekundiga 150 m/s gacha tezlik bilan katta (bir necha ming kW)
quvvat uzata oladi va uzatish soni bir necha vuzga yetadi;
2. Sirtqi o lcham lari nisbatan kichik bo‘ladi;
3. Tayanchlarida tushadigan kuch uncha katta bolmaydi;
4. Foydali ish koeffitsiyenti yuqori (0 ,9 7 ...0 ,9 8 );
5. Uzatish soniga salbiy ta’sir etadigan sirpanish hodisasi bolmaydi;
6 . Xilma-xil materiallardan foydalanishga imkon boladi.
KAMCHILIKLARI:
1. Tayyorlanishning nisbatan murakkabligi;
2. Ishlayotgan vaqtda shovqin chiqarishi;
3. Zarb bilan ta’sir etuvchi kuchlarning zarari ko'proq sezilishi.
3.2. Tishlar tayyorlash va tishlar tayyorlashda foydalaniladigan materiallar
Uzatmadagi aylana tezligi u >6 m/s bolganda qiya yoki shevron tishli
glldiraklardan foydalaniladi, chunki to ‘g‘ri tishli glldiraklarning bun-
day tezlik bilan qoniqarli ishlashi uchun ularni tayyorlash aniqligi juda
yuqori bo’lishi kerak. Sababi ular katta tezlikda shovqin ko’p chiqaradi.

bunda: mn - normal moduli;

mt - yon sirt moduli;
Pn - normal qadam;
p t - yon sirt qadami;

• 
  - tishning qiyalik burchagi. Aytilganlarga ko‘ra, qiya tishli gildirakning boluvchi silindr diametri quyidagi ifodadan aniqlanadi:
  
• 
  
  

bunda: Z - tishlar soni.
Tishli uzatmaning geometrik o’ichamlarini ixchamlashtirish maqsa-
dida tishlar sonini kamaytirishga harakat qilinadi. Tishlar sonining kama-
yishi esa qoplanish koeffitsiyentini kamayishiga, bu esa o ‘z navbatida,
tish mustahkamligining pasayishiga olib keladi. Odatda, bu qiymat
quyidagicha bo‘ladi. Z min=17.
Tishlar, asosan, to ‘rt xil usul bilan tayyorlanadi: quyma usul; qizdirib
yumalatib tayyorlash, kesish yoli va qizdirib chiniqtirish. Shulardan eng
ko‘p tarqalgan usul kesish usulidir.

Hozirgi vaqtda tishli g‘ildiraklar, asosan, po’lat , cho‘yan va plast-

massalardan tayyorlanadi. Tishli g‘ildiraklarning katta quvvatli mashi-
nalarda ishlatilishi va o’chamlarini kichraytirish talab etilganligi uchun
ularni ko‘pi har xil polatlardan, masalan 40, 45, 50, 40XN , 4XN , 50G,
30 XGS va boshqa markali po’latlardan tayyorlanadi. Zarb bilan ta’sir
etadigan va yo‘nalishi yoki tezligi o‘zgarib turadigan kuch ta’sirida
ishlaydigan uzatmalarning gildiraklari 15X, 20X , 12XN3A , 18 XGT ,
20X2N 4A markali po’latlardan tayyorlangani ma’qul.
3.1-jadvalda tishli gildiraklar uchun ishlatiladigan materiallarning
mexanik xossalari keltirilgan. Material tanlashda shuni e’tiborga olish
kerakki, katta o’lchamga ( 600 ... 1000mm) ega bo’lgan g’lldiraklar
po’latdan quyiladi, kichik g’ildiraklar esa shtamplash usulida tayyorla­
nadi.

3 .1 - jadvalga kirmagan po‘latlarning mustahkamlik chegarasi

quyidagicha aniqlanadi:

Bunda (1) formula yuqori legirlangan po’latlar uchun; (2) hamma
Po’latlar uchun qo’llaniladi.