O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi qarshi muxandislik iqtisodiyot instituti iqtisodiyot fakulteti

 
 
II BOB. Tarkibiy islohotlar jarayonida kichik biznesning shakllanishi va 
rivojlanishidagi о‘zgarishlar. 
2.1.
Kichik biznesni rivojlantirishda innovatsion salohiyatni va investitsion 
faollikni oshirish 
О‘zbekiston Respublikasining iqtisodiy taraqqiyoti, iqtisodiy mustaqilligi, 
mamlakat aholisining turmush darajasi, qolaversa aholining ish bilan bandlik 
darajasi kichik biznes va xususiy tadbirkorlikning qay darajada rivojlanganligi
bilan bog‘liqdir. Bu holat esa faol tadbirkorlarning iqtisodiy erkinligini 
rag‘batlantirish darajasining rivojlanishi bilan tavsiflanadi. 
Ishbilarmonlik muhitini shakllantirish, faol tadbirkorlikni har tomonlama
qо‘llab-quvvatlash va kelgusida rag‘batlantirish borasida kо‘rilayotgan chora-
tadbirlar natijasida, 2017 yilda 38,2 mingdan ortiq kichik biznes subyektlari
tashkil etildi yoki 2016 yilga nisbatan 122,0 foizga kо‘paydi. Mazkur kichik
biznes subyektlarining eng kо‘p qismi sanoat tarmog‘ida (27%),savdo sohasida 
(21%), qishloq, о‘rmon va baliq xо‘jaligida (13%) va qurilishda tarmog‘ida
(10%) tashkil etilgan. 
Respublikamizda faol tadbirkorlar tomonidan tayyor mahsulotlar ishlab 
chiqarishning о‘sishini ta’minlashda yaratilgan imkoniyatlardan faollik bilan 
foydalanish evaziga erishiladi. Tahlillarga kо‘ra,2017 yilda respublika bо‘yicha 
kichik biznes va xususiy tadbirkorlikning ishlab chiqarilgan YAIM hajmidagi 
ulushini 53,3 tashkil etdi holbuki bu kо‘rsatkich 2016 yilda 56,2 foizga yetgan edi. 
Kichik tadbirkorlik korxonalarining yillik mahsulot ishlab chiqarishining о‘sishi 2,5 
foizdan kam bо‘lmagan holatdagina amalga oshadi. Kichik biznes va xususiy
tadbirkorlik faoliyatining iqtisodiyot tarmoqlaridagi ulushi 2017 yilda eksportda
– 27,0 foizni (2016 yilda 26,0 foiz), sanoatda – 39,6 foizni (45,3 foiz),
xizmatlarda –58,4 foizni (61,4 foiz), qurilishda – 65,1 foizni (66,9 foiz) va 

---

34 
bandlikda –78,3 foizni (78,2 foiz) tashkil etdi. Shu jumladan, Qashqadaryo 
viloyatida 2017 yilda sanoatda 23,1 foizni,xizmatlarda 71,9 foizni,qurilishda 76,8 
foizni va bandlikda esa 80,0 foizga yetdi.
4
Ushbu kо‘rsatkichlardan kо‘rinib turibdiki, sohaning rivojlanishi bо‘yicha 
rivojlangan davlatlar darajasiga yaqinlashmoqdamiz. AQSH da 75-82 foizni, 
Yaponiyada 81 foizni, Italiyada 74 foizni tashkil etadi. 
Sohada erishilayotgan yutuqlar bilan birgalikda tadbirkorlik faoliyatini tashkil 
etishda muammolar mavjud. Respublikamizda biznes subyektlarini jadal va 
barqaror rivojlantirishda innovatsion salohiyat va investitsion faollikni oshirishning 
о‘rni beqiyosdir. Istiqbolda kо‘tiladigan natijalar asosan kichik biznes va xususiy
tadbirkorlikning faol rivojlanishi evaziga rо‘y beradi. Bu esa ular tomonidan ishlab 
chiqariladigan mahsulot miqdorining о‘sish dinamikasini ta’minlaydi.

Faol tadbirkorlar tomonidan mahsulot ishlab chiqarishning о‘sishini 

ta’minlash uchun qо‘yidagi ishlarni amalga oshirish lozim: 

faol tadbirkorlikni moliyaviy jihatdan ta’minlash va mavjud mexanizmlarni 
samaradorligi oshirish va moliyalashtirishning yangi manbalarini harakatga keltirish 
negizida qulay innovatsion salohiyatni va investitsion muhitini yaratish; 

faol tadbirkorlikda ishlab chiqarishni tashkil etishni moddiy ta’minotini 
takomillashtirish; 

faol tadbirkorlikni tashqi iqtisodiy faoliyat mexanizmlarini takomillashtirish; 

faol tadbirkorlik saohasi uchun malakali raqaobatbardosh kadrlarni 
tayyorlash va h.k. 

 О‘zbekiston Respublikasi Prezidenti SH.M.Mirziyoyevning mamlakatimiz 
parlamenti–Oliy Majlisga taraqqiyotimizning yangi bosqichi bо‘lgan 2017 yilda 
amalga oshirilgan asosiy ishlar yakuni va О‘zbekiston Respublikasini 2018 yilda 
ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirishning eng ustuvor yо‘nalishlariga bag‘ishlangan 
Murojaatnomasida ta’kidlaganidek, “
Faol tadbirkorlik biznes faoliyatini 
innovatsion, ya’ni zamonaviy yondashuvlar, ilg‘or texnologiya va boshqaruv 
usullari asosida tashkil etadigan iqtisodiy yо‘nalishdir.Faol tadbirkor deganda, biz 
4
Ўзбекистонистон Республикаси Давлат статистика қўмитаси маълумотлари 

---

35 
raqobatbardosh mahsulot ishlab chiqarishga qodir, eng muhimi, yangi ish о‘rinlari 
yaratib, nafaqat о‘zini va oilasini boqadigan, balki butun jamiyatga naf keltiradigan 
ishbilarmon 
insonlarni 
tushunamiz
”
5
. 
Darhaqiqat, 
faol 
tadbirkorlik 
bilan 
shug‘ullanadigan tadbirkorlar safini kengaytirish, jumladan, yuqori texnologiyalar, 
ilm-fanning sо‘nggi yutuqlariga asoslangan texnika va asbob-uskunalarni olib 
kelish va joriy etish masalasi bugungi kunning eng dolzarb vazifalardan biri 
hisoblanadi.Buning uchun faol tadbirkorlik faoliyati bilan ilmiy-tadqiqot, 
innovatsion faoliyat rivojlanishining uzviyligini ta’minlash lozim. 
Innovatsion salohiyatni oshirish kichik korxonalarni rivojlantirish bilan 
bog‘liq.Jahon tajribasi shuni kо‘rsatadiki, kichik korxonalar katta korxonalarga 
qaraganda 4 barobar kо‘p innovatsiyalar g‘oyalar yaratadi yoki ilmiy tadqiqotga 
sarflangan har bir dollarga kichik innovatsion korxonalar katta korxonalarga 
qaraganda 2,5 barobar kо‘p mahsulot yaratadilar. 
Iqtisodiyotni modernizatsiya qilish sharoitida faol tadbirkorlar- 
kreditlardan, xomashyo resurslari, shuningdek, davlat imtiyozli tizimlaridan 
samarali foydalanish imkoniyatlarini kengaytirish ularni innovatsion salohiyatini 
oshirishda muhim omil hisoblanadi. 
Faol tadbirkorlikning innovatsion salohiyatini rivojlantirishda quyidagi 
jihatlarni inobatga olish lozim: 

moddiy-texnik resurslar; 

moddiy va nomoddiy aktivlar; 

moliyaviy resurslar; 

tashkiliy resurslar; 

kadrlarga oid resurslar; 

ijtimoiy-ruhiy omillar. 
Yuqoridagilardan kelib chiqan holda, faol tadbirkorlikning innovatsion 
jarayonlarni tashkil etish uchun ixtiyorida quyidagilarga ega bо‘lishi lozim: 
5
Ўзбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёевнинг Олий Мажлисга 
Мурожаатномаси.Т:,22.12.2017 йил. 

---

36 

g‘oya va ishlanmalarni moliyalashtirish uchun yetarli pul mablag‘lar; 

yangi mahsulotni yaratish va ommaviy ravishda ishlab chiqarish uchun 
tegishli moddiy-texnika bazasi; 

yangiliklarni amalga oshirish va uni joriy etish uchun qobiliyatli xodimlar; 

har qanday innovatsion jarayon asosida yotuvchi original (rasman) 
g‘oyalarni ishlab chiqish imkoniyati. 
Faol tadbirkorlikning innovatsion salohiyatining oshishi - mamlakat 
sanoati va iqtisodiyotining о‘sishida katta ahamiyatga egadir. YA’ni, faol 
tadbirkor innovatsiyalarni yaratish uchun texnologiyalarni joriy etish, о‘zlari uni 
takomillashtirish yuzasidan amaliy ishlar olib borilsa, innovatsion va investitsion 
rivojlanish tezlashadi.Iqtisodiyot tarmoqlarida kichik biznes subyektlarining faol 
xо‘jalik faoliyati yuritishining muhim indikatorlaridan biri bu kiritilgan 
investitsiyalar hajmidir.Investitsiya maqsadlari uchun uzoq muddatli kreditlar 
ajratish mexanizmlarini yanada takomillashtirish va ularning hajmini oshirish, 
boshlang‘ich kapitalini shakllantirish, mikrokreditlar berish kо‘lamini 
kengaytirishga oid amaliy tadbirlarni davom ettirish zarur.Faol tadbirkorlik 
subyektlarini biznes rejalarini tayyorlash sarf-xarajatlarini kamaytirish, ularning 
sifatini oshirish va kreditlar berish muddatlarini qisqartirish imkonini yaratadigan 
investitsiya loyihalari bо‘yicha loyiha hujjatlari tayyorlashni moliyalashtirish 
jamg‘armasini tashkil qilinishi maqsadga muvofiq bо‘ladi. 
Mamlakatimizda faol tadbirkorlik subyektlariga yanada qulay shart-sharoitlar 
yaratib berilayotganligi natijasida ular tomonidan 2016 yilda iqtisodiyotga 19482,8 
mlrd.sо‘mlik investitsiyalar kiritildi va bu 2015 yilga nisbatan 18,7 foizga kо‘pdir. 
2016 yilda iqtisodiyotga kiritilgan jami investitsiyalar hajmida kichik biznes va 
xususiy tadbirkorlikningulushi 39,1 foizni tashkil etib, 2000 yilga nisbatan 23,7 
foizga oshgan (1-rasm). 
Kichik biznes va xususiy tadbirkorlik subyektlarining 
mamlakatimiz 
iqtisodiyotiga kiritilayotgan jami investitsiyalar hajmidagi ulushining oshib borishi 
ularning yangi turdagi mahsulotlarni ishlab chiqarishni о‘zlashtirishga qaratilgan 
investitsiya maqsadlarida jalb qilinayotgan uzoq muddatli kreditlar hajmining 

---

37 
oshishi bilan bog‘liqdir. Shu sababli kichik biznes subyektlari tomonidan asosiy 
kapitalga kiritilgan investitsiyalarning moliyalashtirish manbalari bо‘yicha tarkibida 
о‘z mablag‘lari va bank kreditlarining ulushi eng yuqori salmoqni tashkil etadi.