Ta’lim olganlikni nazorat qilish va tashxislash tamoyillari. Pedagogikada o’quvchilarning ta’lim olganligini tashxislash va nazorat qilish tamoyillarining
tizimi ishlab chiqilgan. Ulardan eng muhimlari xolislik (obyektivlik), tizimlilik (sistemalilik),
ko’rgazmalilik (oshkoralik) sanaladi.Xolislik (obyektivlik)tashxis testlari (to’shiriqlari, savollari),
tashxis jarayoni mazmunining ilmiy asoslanganligi, pedagogning barcha ta’lim oluvchilarga do’stona
munosabati hamda bilim, malakalarni baholashning aniq ko’rinishda belgilangan mezonlaridan iborat.
Amalda tashxisning xolisligi qo’yilgan baholar nazorat metodlari va vositalaridan, tashxis o’tkazgan
o’qituvchidan
qat’iy
nazar
hamma
vaqt
mos
kelishini
anglatadi.
Tizimlilik (sistemalilik) tamoyilining talabi shundan iboratki, tashxislash nazoratini ta’lim
jarayonining barcha bosqichlarida — bilimlarni boshlang`ich idrok etishdan to amalda qo’llashgacha
bo’lgan bosqichlarida olib borish kerak.Tizimlilik barcha ta’lim oluvchilar o’quv muassasasida
bo’lgan birinchi kundan boshlab oxirigacha muntazam tashxisga jalb etilishini anglatadi. Ta’lim
oluvchining bilimi va egallashi lozim bo’lgan barcha jihatlami ishonchli tekshirish uchun ta’lim
nazoratini tez-tez o’tkazish kerak. Tizimlilik tamoyili tashxis o’tkazishga bir butun yondashuvni talab
etadi-ki, bunda nazorat, tekshirish, baholashning turli shakllari, metodlari, vositalari uzviy o’zaro
bog`liqlikda va birlikda qo’llaniladi, bir maqsadga xizmat qiladi. Bu kabi yondashuv tashxisning
ayrim
metodlari
va
vositalarini
mutlaqlashtirishga
yo’l
qo’ymaydi.
Ko’rgazmalilik (oshkoralik) tamoyili avvalo, barcha ta’lim oluvchilarni aynan bir xil mezonlar
bo’yicha ochiq sinovdan o’tkazishni anglatadi. Tashxis jarayonida belgilanadigan har bir o’quvchi
reytingi ko’rgazmali, qiyosiy xarakterga ega. Oshkoralik tamoyili, shuningdek, baholarni e’lon qilish
va motivatsiyalashni talab etadi. Baho mo’ljal (orientir) bo’lib, ta’lim oluvchilar unga muvofiq
o’zlariga qo’yiladigan talablar va pedagogning xolisligi haqida fikr yuritadi. Tamoyilni amalga
oshirishning zarur sharti tashxislash natijalarini eplon qilish, ularni manfaatdor shaxslar ishtirokida
muhokama va tahlil qilish, nuqsonlarni tugatishning istiqbolli rejalarini tuzish hisoblanadi.
