O‟zbekiston respublikasi oliy va o‟rta maxsus ta‟lim vazirligi qarshi muhandislik iqtisodiyot instituti “Energetika fakultetining”“issiqlik energetikasi” kafedrasi «Issiqlik energetikasi»

2 - rasm. Ionitli filtrlar konstruksiyasi
: 
1 – korpus; 2,3 – yuqori va quyi drenaj-taqsimlash moslamasi; 4 – ishlov beriladigan suvning 
kirishi; 5 – regenerasiyalash eritmasining kirishi; 6 – filtrat chiqishi; 7 – regenerasiyalash eritmasi va 
yuvish suvlarining chiqishi; 8 – yayratish suvining kirishi; 9 – yayratish suvining chiqishi. 
Nazorat savollari . 
1. Na va H kationitlarning farqi. 
2. Na – kationitli filtrlar yordamida suvni qanday kationlardan tozalash mumkin? 
3. Na – kationitli filtrlarni regeneratsiya qilishda qanday moddalar ishlitiladi? 
4. Regeneratsiya jarayoni qanday amalga oshiriladi? 
5. Na – kationitli filtrlarda tozalangan suvning ishlatish sohalari? 
6.Osh tuzi regeneratsiya uchun asosan nimaga qo‟llaniladi? 
7.Suvni Na – kationli karbonat qattiqligi qanday bo‟lgan suvlar uchun ishlatiladi? 

---

30
8.Mavzu: Natriy va vodorod kationitli filtrlarni ishlatilishi, ularning turlari va suv tozalash 

samaradorligi. 
Reja: 
1. H – kationitli filtrlarning ishlatilishi. 
2. H – kationitli filtrlarda suvni yumshatish xususiyatlari. 
3. H – kationitli filtrlarning turlari. 
Tayanch iboralar: kationit, natriy kationit, vodorod kationit, kationit filtrlari,Regenerasiya,HCl 
kislota eritmas. 
Adabiyotlar: 1, 2, 3,14 
Suv tozalash inshoatlarida H– kationitli filtrlar ham Na – kationitli filtrlar kabi suvni
yumshatish, ya'ni Ca, Mg hamda kationlardan tozalash uchun ishlatiladi. H – kationitli filtrlardan
o'tayotgan suv tarkibidagi kationlarning filtrdagi H– kationlari bilan almashish suvni H – kationlar deb
ataladi va ion holatda quyidagicha yoziladi:
2R[H+Ca
2+
= 
R
2
]Ca+2H
+

2R[H+Mg
2+
=R
2
]Mg+2H
+

R]H+Na=R]Na+H
+ 
Agar suv tarkibadi kationlar CaCl
2
, MgCl
2
, CaSO
4
, Ca(NO
3
)
2
, Mg(NO
3
)
2
kabi birikmalar
holatida bo'lsa, molekulyar ko'rinishda quyidagicha yoziladi:
2R[H+CaCl=R
2
]Ca+2HCl
2

2R[H+MgCl=R
2
]Mg+2HCl
2

2R[H+CaSO
4
=R
2
]Ca+H
2
SO
4

2R[H+MgSO
4
=R
2
]Mg+H
2
SO
4

Suvni H– kationlash natijasida suv tarkibidagi Ca, Mg va Na kationlari konsentrasiyasi,

kamayishi bilan suvning umumiy ishqoriyligi va tuz miqdori ham kamayadi. Ammo kislotalik
xususiyati oshadi. Bu xususiyat yumshatilayotgan suv tarkibidagi tuzlarning kation almashish
jarayonida NCl, H
2
SO
4
, HNO
3
kislotlariga aylanishi natijasida sodir bo'ladi.
Kislotaliri yuqori bo'lgan suv metallarda korroziya jarayonini tezlashtirgani sababli H –
kationlashdan o'tgan suvlarni IES larda ishlatib bo'lmaydi. Suv tozalash inshoatlarida H – kationitlash
bilan tozalangan suvning kislotalik xususiyatini kamaytirish, ularni Na – kationlangan filtrlarda
yuqori darajada tuzsizlantirish yo'li bilan amalga oshiriladi. H – kationitli suv ishqoriy xususiyatli Na
- kationlashga suv aralashganda H – kationitli suv tarkibidagi kuchli kislotalarning Na – kationitli suv
tarkibidagi NaHCO
3
birikmasi bilan neyitrallanish natijasida sodir bo'ladi.
H
2
SO
4
+2NaHCO
3
=Na
2
SO
4
+2H
2
CO
3

HCl+NaHCO
3
=NaCl+H
2
CO
3

H
2
NO
3
+NaHCO
3
=Na
2
NO
3
+H
2
CO
3

H– kationitli suv anionitli filtrlardan o'tkazilganda esa uning kislotalilik xususiyati kamayishi

tarkibidagi kuchli kislota anionlarning SO
4
, Cl, NO
3
anionitning OH – anionlari bilan almashishi

---

31
natijasida suv tarkibidagi shu anionlarning konsentrasiyasi kamayishi hisobiga sodir bo'ladi. H –

kationitli filtrlarda ham suvdagi Sa, Mg, Na kationlarining H– kationi bilan almashish tezligi bir xil
emas, ya'ni quyidagi ketma-ketlik Ca>Mg>Na mavjud. Bu qatordagi har bir oldingi kation keyingi
kationga nisbatan ko'p miqdorda va yuqori tezlikda kationitga yutilishi hamda oldingi kation o'zidan
keyingi kationitni siqib chiqarish xususiyatiga ham ega.