O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi s. R. Sharipov yer tuzish asoslari

foydalanishga o‘tishda to‘lovlar miqdori yer uchastkalarining sifati va joylashgan o‘rniga 
bog‘liq bo‘lishi tasodif emas.
Yerning ishlab chiqarish vositasi sifatida ko‘plab xususiyatlari orasida yer tuzish uchun qishloq 
xo‘jaligi yoki boshqa ishlab chiqarishga doimiy ta’sir ko‘rsatadigan, sun’iy usullar bilan tugatish 
mumkin bo‘lmagan, hududni tashkil etish xarakterini belgilaydigan xususiyatlari eng katta 
ahamiyatga ega. Birinchi navbatda ularga quyidagilar kiradi: kenglik va relef; tuproq qatlami; 
o‘simlik dunyosi; gidrogeologik va gidrografik sharoitlar. 
Yer xususiyatlarining tabiiy sharoitlar bilan bevosita o‘zaro aloqasi ularning kompleks 
xarakterda namayon bo‘lishi yer tuzishda ularni birgalikda hisobga olish zaruratini keltirib chiqaradi. 
Agar yer tuzishning ob’ekti sifatida mamlakat, respublika, mintaqa yer fondlari xizmat qilsa, tabiiy 
sharoitlarni tavsiflovchi umumiy ko‘rsatkichlar birinchi navbatda hisobga olinadi. Bunga zid tarzda 
ayrim yer uchastkasida mukammal yer tuzishni loyihalashda birinchi navbatda, mazkur tabiiy 
majmuada sodir bo‘ladigan uning xususiyatlari va jarayonlarning barchasi to‘g‘risida aniq 
ma’lumotlar kerak. 
Tabiiy sharoitlar va yer xususiyatlarining har biri qishloq xo‘jalik ishlab chiqarishiga ularning 
har xil tarkibiga bog‘liq holda har xil ta’sir etadi. Respublikamiz mintaqalarda namlik yetishmasligi 
sharoitida issiqlikning ortiqchaligi faqat suv manbaalari yonida dehqonchilik rivojlanishining 
sababiga aylanadi. Bunday sharoitda faqat suv ta’minotini sun’iy tartibga solish yuqori unumli 
qishloq xo‘jaligini yuritish uchun imkoniyat yaratadi. 
Qiyalik relefi tuproqda namlik yetishmasligini va suv eroziyasining rivojlanishini kuchaytiradi. 
Bu tabiiy omilning qishloq xo‘jaligiga zararli ta’siriga qarshi turish uchun katta mablag‘ talab etiladi. 
Mehnat qurollari o‘zgarmas joylashgan sanoatda ishlab chiqarish jarayoni ko‘pchilik hollarda 
tashqi muhitdan ajralgan sharoitda o‘tadi. U tuproqlar sifati va o‘simliklar, aksariyat hollarda relef 
bilan bevosita bog‘lanmagan. Sanoatda kenglik omilining ahamiyati asosan bir-birlarini o‘zaro 
to‘ldiruvchi ob’ektlarni joylashtirishda ko‘rinadi. 
Aksincha, qishloq xo‘jaligida amaliy jihatdan tabiiy majmuaning barcha elementlari katta 
ahamiyatga ega. Ular yakuniy mahsulotni yaratishda jismonan qatnashishadi, qo‘llaniladigan texnik 
vositalar tarkibini belgilaydi, korxonani doimiy ravishda mintaqaviy agrar texnologiyalarga 
tuzatishlar kiritib borishga majbur qiladi. Qishloq xo‘jaligi, agar u ilmiy asosda olib borilsa, tabiatga 
ijobiy ta’sir etadi, yerdan foydalanishning nooqilona usullarida esa uni buzadi.