O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi s. R. Sharipov yer tuzish asoslari

V
- 
BOB 
YERNING YER TUZISHDA HISOBGA OLINADIGAN
XUSUSIYATLARI VA HUDUDNING TABIIY SHAROITI. 
 
1. 
 
Yerning ishlab chiqarish vositasi sifatida xususiyatlari. 

---

43 
Yer tuzish, jamiyatning hayotiy muhim masalalarini yechish uchun hududning tabiiy 
imkoniyatlaridan foydalanishga qaratilgan o‘tkazilib, o‘z mohiyati bo‘yicha - chuqur mintaqaviy 
tadbirlar tizimidir. U oqilona yerdan foydalanishni tashkil etish uchun yerning tabiiy xususiyatlarini 
kompleks tarzda hisobga olish vositasi hisoblanadi va bir xillikni (shablonni) qabul qilmaydi. Aholi 
tizimining tarixiy tashkil topgan shakllariga, intensiv va resurslarni tejovchi texnologiyalarga 
asoslanib, u aniq tabiiy sharoitlarga bog‘langan, ekologik xavfsiz yerdan foydalanishlar tarkibini, 
turg‘un agrolandshaftlarni yaratishi kerak. Ular yechadigan masalalar tarkibiga quyidagilar kiradi: 
hududni ekologik jihatdan bir xil mintaqa va uchastkalarga bo‘lish; ishlab chiqarishni xo‘jaliklararo 
va xo‘jaliklar ichida ixtisoslashtirish uchun kenglik asosini yaratish; qishloq xo‘jalik va boshqa 
korxonalarni joylashtirishni takomillashtirish; jamoa va shaxsiy foydalanish uchun yer massivlarini 
ajratish; qishloq xo‘jalik yerlari va ekinlarining oqilona nisbatini belgilash; almashlab ekishlar, 
pichanzorlar va yaylovlar hududlarini tuzish va boshq. 
Xo‘jaliklararo yer tuzishda yer egaliklari va yerdan foydalanishlarni tashkil etish uchun yer 
massivlarining o‘lchamlari, sifati va kenglik shakllari, joyning relefini hisobga olish, tuproq va 
o‘simlik qatlamlari to‘g‘risida umumiy ma’lumotlar, gidrogeologik sharoitlar birinchi darajali 
ahamiyatga ega. Ular asosida yer egaliklari va yerdan foydalanishlarning tashqi chegaralarini, aholi 
yashash joylarini va ishlab chiqarish markazlarini, suv ta’minoti manbaalarini va sh.o‘. joylashtirish 
amalga oshiriladi. Tuproqlarning unumdorlik darajasiga ixtisoslik va kutilayotgan qishloq xo‘jalik 
ishlab chiqarishi hajmi bog‘liq 
Xo‘jaliklarda ichki yer tuzishda yerning barcha xususiyatlari va omillari, hattoki, har bir aniq 
uchastka, uning ekologik har xil sifatli qismlarini ajratgan holda jiddiy hisobga olinadi. Bu 
xususiyatlardagi farq u yoki bu almashlab ekish massivlarini tashkil etishni, dalalar va ishchi 
uchastkalarni joylashtirishni, dehqonchilik tizimining texnologik o‘ziga xosligini, yerlarning 
unumdorligini oshirish va ularni muhofaza qilish bo‘yicha tadbirlar majmuini oldindan aniqlaydi. 
Zamonaviy xo‘jalikda ichki yer tuzish, xo‘jalik yuritishning yangi iqtisodiy mexanizmiga 
suyanib, har xil sifatli yerdan foydalanishda dehqonlarning daromadlari oshishi uchun teng 
imkoniyatlarni ta’minlashi kerak. Buning uchun zarur ma’lumotlar yer kadastri va yer monitoringi 
materiallarida mavjud bo‘ladi.