O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi samarqand davlat universiteti

OʻZBEKISTONDA TARQALGAN KARTOSHKANING ASOSIY 
VIRUS VA MIKOPLAZMA KASALLIKLARI 
Darsning maqsadi: Respublikamizda keng tarqalgan kartoshka kasalliklari 
va ularning belgilari boʻyicha talabalarga tushuncha berish. 
Topshiriq: 
1. Kasalliklarning kelib chiqishi va tarqalish sabablarini oʻrganish. 
2. Kartoshka kasalliklari xillari va farqli belgilarini oʻrganish. 
Virus va mikoplazma bilan kasallangan oʻsimliklar asosan kuzatish (vizual) 
usulida aniqlanadi. Shuning uchun ham oʻsimliklarda kasalliklarning namoyon 
bo`lishi, tashqi belgilarini bilish kerak. 
Barg buralish. Kasallikning asosiy belgisi – barg plastinkalarning oʻrta 
tomiridan boshlab buralishdir. Kasallanishning boshlanishida uchki barglar keyingi 
yillar esa pastki barglar buralishi kuzatiladi. Ba‘zi navlarda barglar orqa tomonidan 
yaltiroq qoplamaga oʻxshash rang paydo qiladi. Kasallanish natijasida poya 
floemasidagi va barg bandidagi fiziologik jarayonlarning buzilishi natijasida 
kraxmal oqimi buziladi, barglar qalinlashib, qo`pol va sinuvchan boʻlib qoladi. 
Chidamsiz navlar tuganaklar floemasida xam tursimon nekroz (dog`lar) paydo 
boʻladi. 
Chiziqli rangdorlik. Qo`zgatuvchisi – U virusi. Kasallikning asosiy belgisi 
– barglar, barg bandi, poya, barg tomirchalari dog`simon zararlanishidir. Barglar 
asta – sekin pastki yaruslardan boshlab quriydi, lekin barg bandida ancha 
vaqtgacha osilib turadi. Virusning ba‘zi shtamlari uchki barglarda rangdorlik hosil 
bo`lishi mumkin. Bunday oʻsimliklar yotib qoladi va muddatidan ilgari quriydi. 
Indikator oʻsimliklari yordamida aniqlanadi, xashoratlar va kontakt yo`li bilan 
tarqaladi. 
Burishgan rangdorlik – Kasallangan oʻsimliklarning barg yuzalari 
burishib, to`qimalar barg tomirlaridan to`lqinsimon egilib, barg chetlari qayriladi. 
Ko`pgina navlarda barg yuzasi xam kamayadi, uchki barglari sariq rangsimon 

---

80 
boʻladi, oʻsimlik o`sish va rivojlanishdan orqada qoladi. Kasallikni U virusning 
oʻzi chaqiradi, ba‘zan esa viruslar birgalikda (X+U) chaqirishi ham mumkin. 
Bunday oʻsimliklardan koʻpincha M va S viruslari ham topiladi. Kasallangan 
oʻsimliklar juda mayda tuganaklar tugadi.