O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi samarqand davlat universiteti

–
tovar ishlab chiqarishning obyektiv iqtisodiy qonuni bo‘lib, bir 
tomondan tovar ishlab chiqruvchilarning eng yuqori natijaga erishish uchun o‘zrao 
bellashuvi, ikkinchi tomondan iste‘molchilarning sifatli tovarlarni xarid qilishlari 
uchun o‘zrao bellashuvidir. Raqobatning mavjudligi bois ishlab chiqaruvchilar 
12
Кирцнер И.М. Конкуренция и предпринимательство. –М.: ЮНИТИ–ДАНА, 2001. –238 с 
13
Ш.Шодмонов, Ғофуров У.В. Иқтисодиѐт назарияси. Дарслик.

Т.: IQTISOD-MOLIYA, 2010 й, 728 б 

---

11 
xarajatlarni kamaytirish va tovar va xizmatlarning sifatini oshirishga harakat 
qiladilar. Ishlab chiqaruvchilar uchun raqobat mehnat samaradorligini oshirishni 
rag‘batlantiradi, ishlab chiqarish ko‘lamni kengaytiradi, ITT va ishlab 
chiqarishning yangi shakllarini qo‘llashni va ish xaqini oshirishni jadallashtiradi. 
Raqobat usullari: 
– sifat bo‘yicha raqobat (narxsiz); 
– iste‘molchilarga servis xizmati ko‘rsatish va uni takomillashtirish bo‘yicha 
raqobatlashuv; 
– narx bo‘yicha raqobat; 
– tovarlarning ekspluatasiya xarajatlarini kamytirish bo‘yicha raqobat; 
– boshqaruv samaradorligini ifodalovchi omillar bo‘yicha raqobatlashuv 
(vaqtdan yutish, sinergiya, moslashuvchanlik); 
– yuqoridagi barcha usullarni bir vaqtda qo‘llash orqali raqobatlashuv 
(integral raqobat). 
Raqobatning ko‘plab usullari va raqobat strategiyalari mavjud. Ammo har 
qanday raqobat strategiyasi asosida raqobat ustunlishi yotadi. 
Raqobat bozorning ma‘lum sektorini qamrab olish bilan cheklanmaydi, 
chunki u bir xil yoki o‘xshash funksiyalarni bajaruvchi barcha raqiblarni qamrab 
oladi. 
Raqobat 
bozor 
segmentidagi 
korxonalarni 
qamrab 
olish 
bilan 
chegaralanmaydi, u bozordagi o‘xshash funksiyalarni bajaruvchi barcha 
korxonalarni ham qamrab oladi. Shuningdek, u tarmoqqa taalluqli bo‘lmagan 
milliy va xorijiy korxonalarni ham e‘tiborga oladi. Korxonalar o‘z raqibalari 
xaqida ma‘lumotga ega bo‘lar ekan, ularga kirib kelayotgan texnologiyalarni 
cheklashga va birinchi marta joriy etishga harakat qiladi. 
Shu tarzda raqobat
 
bozorda narxlarni maqbullashtiruvchi, innovasion 
jarayonlarni rag‘batlantiruvchi omil hamdir. Uning ta‘sirida tarmoqdan samarasiz 
faoliyat yuritayotgan korxonalar chiqib ketadi, mavjud resurslardan oqilona 
foydalanish yo‘lga qo‘yiladi. 
Sof raqobat mexanizmini yoritishda bizga talab va taklif qonuni, yoki talab 
va taklif egri chizig‘i yordam beradi.
Bozor talabi va taklifining o‘zaro bog‘liqlik grafigi 1.1.1-rasmda keltirilgan. 
Chizmada talab egri chizig‘i ko‘plab iste‘molchilarning umumiy talabini, taklif 
egri chizig‘i esa ko‘plab ishlab chiqaruvchilarning taklifini ifodalaydi. Bu model 
ayrim adabiyotlarda ―