O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi samarqand davlat universiteti baxtiyar Ergashev manbashunoslik va tarixshunoslik darslik

Savol va topshiriqlar: 
1.
O‗rta Osiyo xalqlarining XVI-XVII asrlarda siyosiy-iqtisodiy hayoti 
tarixshunosligi. 
2.
Abulg‘ozi Bahodirxon va uning ―Shajarai turk‖ asari. 
3.
Hofiz Tanish Buxoriyning ―Sharafnomayi shohiy‖ asari. 
4.
Buxoro xonligi tarixnavisligi. 
5.
Qo‗qon xonligi tarixnavisligi. 

---

302 
6.
Xiva xonligi tarixnavisligi. 
7.
Shayboniyxonlar davri tarixshunosligi. 
8.
Ashtarxoniylar hukmronligi tarixining tarixshunosligi. 
9.
Buxoro, Xiva va Qo‗qon xonliklari davrida tarixnavislikning 
rivojlanishi. 
 
XXII-BOB:O„ZBEKISTON SOVET DAVRI TARIXSHUNOSLIGI 
Yigirmanchi asardagi o`tmishimizning sobiq sovet hokimiyati hukmronlik 
qilgan davri (1917-1991 yillar) tariximizda o`ziga xos o`rinni egallaydi. Bu 
davrning o`ziga xosligi shundakim, u o`zining murakkabligi va ziddiyatligi bilan 
ajralib turadi. 
O`rta Osiyo bugungi kunda bir qancha qardosh xalqlarning mustaqil 
davlatlari shakllandi. Lekin bu mamlakatlarning yaqin o`tmishida bo`lib o`tgan 
voqealar, umumiy bir yaxlitlikni tashkil etadi. 1917 yil oktyabrida bol‘sheviklar 
zo`rlik bilan amalga oshirgan to`ntarish sobiq Ittifoq xalqlari, shu jumladan, 
O`zbekiston xalqlari tarixida salkam 75 yil davom etgan yangi mustamlakachilik 
sahifasini boshlab berdi. Natijada chop mustamlakachilik imperiyasi o`rnini «qizil 
imperiya» egalladi. YAngi mustamlakachilik zulmi ostida yashagan o`lka xalqlari 
bol‘sheviklar «sotsialistik tajribasi»ning barcha mash`um mushkulotlarini boshdan 
kechirdilar. Eng achinarlisi shundaki, respublikadagi ijtimoiy-siyosiy tarixiy 
jarayonning o`ta murakkab va ziddiyatli kechishi ko`plab qurbonlar berilishiga, 
madaniy va ma`naviy yo`qotishlarga olib keldi. 
O`zbekiston Respublikasi Birinchi Prezidenti I.A.Karimov «Turkiston» 
gazetasi muxbirining savollariga bergan javoblarida mustabid sovet tuzumi 
davriga, sovetlar hukmronligi tarixshunosligiga munosabat bildirar ekan: «Biz shu 
paytgacha ko`proq eski tuzumni tanqid qilish, uni inkor etish bilan band bo`ldik. 
Albatta, boshimizdan kechirgan mudhish va mustabid turmushning butun 
asoratlarini anglab yetish, yo`limizni to`g`ri belgilab olish uchun istilolning 
dastlabki yillarida biz uchun albatta zarur edi. Ammo faqat o`tmishni yozg`irish, 
inkor etish bilan uzoqqa borib bo`lmaydi…» 
SHu bois biz ota-bobolarimizga … sun`iy ranglar bilan ajratib baho 
bermasligimiz, balki ularning hayotini, ular yashagan davrning mohiyatini to`g`ri 
tushunishga harakat qilishimiz lozim deb ta`kidlagan edi. Modomiki shunday ekan, 
his-hayajonga berilmasdan, mustabid siyosiy tuzum tarixi bilan xalqimiz tarixini 
ajrata bilishimiz, uni xolisona ilmiy asosda yoritish zarur. 
Tarix fani mustabidlik davrida O`zbekistonning sovet davrini (1917-1991 
yillar), mustaqillik qo`lga kiritilguncha bo`lgan tarixni o`rganish uchun muayyan 
ishlar amalga oshirildi. Ammo bu asarlarda tarixiy jarayon ko`p jihatdan bir 

---

303 
tomonlama, noxolis, tarixiy dalil va voqealar ataylab buzib ko`rsatildi, 
kommunistik mafkuraga xos xulosalar qilindi. 
SHuning uchun barcha uslubiy jihatlari yagona siyosiy mafkura qolipida 
yozilgan sovet davri tarixiy adabiyotlariga alohida baho berishni lozim deb 
hisoblamaymiz. 
O`rta Osiyoda sovetlar hukmronligi o`rnatilishining tarixshunosligia xolis 
yondoshuv O`zbekiston davlat mustaqilligini qo`lga kiritishi bilan qulay shart-
sharoit qaror topdi. Uslubiy metodologik jihatdan ham aynan shunday 
yondashuvlarning asosiy printsiplari O`zbekiston Respublikasi Birinchi Prezidenti 
I.A.Karimov asarlarida, shuningdek Vazirlar Mahkamasining 1996 yil dekabridagi 
«O`zbekistonning yangi tarixini yaratish» va 1998 yil iyuldagi «O`zbekiston 
Respublikasi Fanlar akademiyasi Tarix instituti faoliyatini takomillashtirish 
to`g`risida»gi qarorlarida bayon etilgan. 
O`rta Osiyoda sovetlar rejimi amalga oshirgan siyosiy, ma`muriy, ijtimoiy 
va madaniyat sohalaridagi o`zgarishlar haqida quyidagi asarlardan bilib olishimiz 
mumkin. 
Turkiston mintaqasida sovet rejimiga qarshi qurolli harakat, sovet davrida 
«bosmachilik» deb noto`g`ri talqin qilingan harakat – O`zbekiston Respublikasi 
Birinchi Prezidenti I.A.Karimov tomonidan «O`zbekiston XXI asr bo`sag`asida: 
xavfsizlikka tahdid, barqarorlik shartlari va taraqqiyot kafolatlari» (1997), 
«Jamiyatimiz mafkurasi xalqni – xalq, millatni –millat qilishga xizmat etsin» 
(1998), «Tarixiy xotirasiz kelajak yo`q» (1998) va boshqa asarlarda ilgari surgan 
milliy istiqlol g`oyasi, eng avvalo «bosmachi» va «bosmachilik» atamalarini 
tushunib olishga xizmat qiladi.