O‗zbekiston respublikasi oliy va o‗rta maxsus ta‘lim vazirligi samarqand davlat universiteti

Ko‗rgazmali metod. 
1. Eshitishga asoslangan ko‗rgazmali metod. Bunda bolaga o‗rga-
tish bevosita musiqa bilan bo‗ladi. Musiqa eshitish maxsus mashg‗ulot 
paytida yoki bola tomonidan qo‗shiq va musiqaviy ritmik harakatlarning 
ijro etilishi. 2. Ko‗rishga asoslangan ko‗rgazmalilik. Musiqa sadolari 
bilan qo‗shib olib boriladi. Turli o‗yin, raqs, mashq harakatlaridan 
namunalar ko‗rsatiladi. 
So‗zlab berish metodi. 
Bu metod bola ongiga mo‗ljallangan bo‗lib, uning faoliyatini 
ma‘noli va mazmundor qilishga qaratiladi. Bunda pedagogning so‗zi 
musiqa asarining dasturini tushunib olishda bolaga yordam beradi. 
Uning tassavvurini jonlantiradi. 
So‗zlab berish metodining quyidagi usullari bor:
1.
Tushuntirish – 
yangi asarni tinglash, qo‗shiq aytish, o‗yin va 
raqslarni qo‗shib, mashq qilish davomida o'ynalaniladi.
2.
Izohlash – 
izohlar ijro, raqs, mashq harakatlarini, qo‗shiq 
aytishning turli yo‗llarini ko‗rsatishda qisqa va aniq shaklda beriladi.
3.
Ko‗rsatma berish – 
bolalar o‗yini raqs va mashqlarni 
bajarayotgan paytda beriladi. Masalan: o‗ng yelka tomondan aylanish 
kerak, oyoq barmoqlarini pastga cho‗zish kabi.
Amaliy faoliyat metodi. 
Bu faoliyatda bolalarga qo‗shiq aytish va 
musiqali ritmik harakatlarni bajarishda shunday rahbarlik qilish kerakki, 
ular topshiriqni mumkin qadar ta‘sirli va ifodali bajarishga intilsin. 
Bolalarni o‗rgatish jarayonida yosh xususiyatlarini hisobga olib 
topshiriqlarni asta-sekin murakkablashtirish mumkin. 
 
 

---

11 
Bolalar bog‗chasida bolalarni musiqaga o‗rgatish bosqichlari
1-bosqich:
 
Musiqa asari bilan dastlabki tanishtirish; Yangi qo‗shiqni 
o‗rgatish jarayonida pedagog turli musiqa asboblarda chaldirib, kuyni 
o‗zaro taqqoslaydi va shu yo‗l bilan uni xotirasida qoldiradi. 
2-bosqich:
 
Qo‗shiq va musiqa ritmik harakatlarini ijro eta olish 
ko‗nikmalari bo‗lishini shakllantirish.
3-bosqich: Ko‗nikmalar hosil qilish va mustahkamlash. Bunda topshi-
riqni avtomatik ravishda bajara oladigan qo‗shiq, o‗yin va raqsni 
mustaqil ijro etadigan darajada musiqa ta‘limini berish, turli metodik 
usullarning barchasidan foydalanishni taqozo etadi. 
Musiqani tinglay bilish va undan estetik zavqlana olish ham katta san‘at 
hisoblanadi. Kishida musiqa tinglash madaniyati yoshligidan rivojlana 
boshlaydi. Bog‗chada amalga oshiriladigan musiqa tinglash esa uning 
poydevoridir. Zotan bola musiqa mashg‗ulotlarining barcha elementlari 
jarayonida ham musiqa tinglab, uni idrok etadi. Ammo mashg‗ulotning 
musiqa tinglash qismi oldida o‗ziga xos jiddiy vazifalar turadi. Avvalo 
shuni eslatish lozimki, kishining kuylash imkoniyatidan ko‗ra tinglash 
imkoniyati ancha keng bo‗ladi. Masalan: orkestr, xor, yakka cholg‗u 
ijrosidagi asarlarni kuylab emas, balki faqat tinglab, idrok etish mumkin, 
xolos. Shuning uchun olimlar musiqaviy tarbiya jarayonida musiqa 
tinglashga alohida e‘tibor qaratishadi. Chunki kishi musiqa 
madaniyatining shakllanishi va rivojlanishida musiqa tinglash, malaka, 
ko‗nikmalari katta rol o‗ynaydi. Musiqa tinglashda bolalarning badiiy 
idroki yaxshi rivojlanib boradi. Mashg‗ulotning musiqa tinglash qismi 
oldida quyidagi vazifalar turadi: 
1) bolalarni o‗z idrokiga mos xalq klassik va zamonaviy musiqa 
namunalari bilan tanishtirib borish; 2) bolalarning musiqani idrok qilish 
qobilyatlarini rivojlantirib borish; Musiqa haqida boshlang‗ich 
ma‘lumotlar berishni o‗rgatadigan asarlar nomlarini eslashga, ularning 
mazmuni, xarakteri va ifoda vositalarining farqiga borishga hamda 
tinglagan asarlariga ma‘lum miqdorda badiiy baho bera olishga o‗rga-
tish. Kichik guruh bolalarning diqqati uncha barqaror bo‗lmaganligi 
tufayli ular yorqin yangraydigan kichik-kichik musiqa asarlarini idrok 
etishga qobil bo‗ladilar. Ular ayniqsa, kichik qo‗shiqlarni yaxshi idrok 
etadilar. Chunki, so‗z va ohang birligi musiqa mazmunini oson idrok 
etishga yordam beradi. Xususan, tarbiyachi ashula aytganda uning tanish 
ovozi va ifodalash intonatsiya mimikasi va ishoralari bolalarni maftun 
etadi. Shu vaqtda bolalarda hosil bo‗ladigan zavqlanish, ajablanish, 
quvonish holatlarini kuzatish mumkin. Ammo bu holatlar tez uyg‗onib, 

---

12 
tez so‗nadi. 4–5 yoshli bolalarda diqqat e‘tiborning bir muncha 
emotsional turg‗unligi vujudga keladi. Ular raqs tipidagi kuylarni jonli, 
ba‘zan jo‗shqin holatda idrok etadilar. Yengil, kuychan musiqalarni 
birmuncha xotirjam idrok etadilar. Bu yoshdagi bolalarda musiqa 
mazmuni va xarakterini bilishga ayniqsa, unda nima haqida hikoya 
etilishini bilishga qiziqish paydo bo‗ladi. Shuning uchun ularda musiqa 
xotirasi ancha faol rivojlana borib, tinglagan musiqa haqida o‗z 
taassurotlarini hikoya qilib berish ishtiyoqi paydo bo‗ladi. 
5–6 yoshli bolalarda esa erkin, ixtiyoriy tarzdagi diqqat e‘tibor 
shakllanib, musiqani diqqatni yig‗ib tinglash, uning ayrim detallarini 
anglab olish qobilyati rivojlangan bo‗ladi. Ularda musiqaga qiziqish 
ko‗proq sevimli asarlarni takror-takror tinglash jarayonini yaxshi 
rivojlanadi. Ular musiqadagi umumiy kayfiyatni yaxshi sezib, asarda 
badiiy obrazning rivojlanib borishini kuzatishni o‗rganib boradilar. 
Yangi asar bilan ilk bor tanishtirishga tarbiyachining qisqa va qiziqarli 
tushuntiruv so‗zi katta rol o‗ynaydi. Cholg‗u kuylari xarakteri va badiiy 
mazmuni haqida bolalarga tushuncha berilsa, ular asarni yaxshi idrok 
etadilar. Asarni 2 – 3 mashg‗ulot davomida takroran tinglash shart. 
Chunki, har bir tinglashda bola uchun asarning yangi-yangi qirralari 
namoyon bo‗ladi va asarga nisbatan ularning muhabbati oshib boradi. 
Bog‗chaning tayyorlov guruhlarida bola o‗z yoshiga muvofiq musiqa 
asarini to‗la idrok etishga qodir bo‗ladi. Bog‗chada olingan bilim 
zaxirasida malaka va ko‗nikmasi, musiqa turlari va uning xarakteri 
farqiga borishga yordam beradi. Shunday qilib, dasturda ko‗zda tutilgan 
va bolaning musiqa madaniyati rivojlanishida kelajakda asosiy rol 
o‗ynaydigan uch faktor amalga oshadi. 
1. Musiqaga qiziqish musiqa asarlarini ishtiyoq bilan tinglash va 
ularni eslash, olingan taassurotlarni o‗ylash. 2. Musiqa tinglashga 
turg‗un diqqat-e‘tiborni va tinglash madaniyati boshlang‗ich elemental-
rining shakllanishi. 3. Musiqiy didining shakllanishi, musiqa asarlariga 
badiiy baho bera olish. Turli guruhlarda musiqa tinglashning nazariy 
uslubiy vazifalari: 
1. Musiqa tinglash orqali bolalarda his-tuyg‗ularini rivojlantirish. 
2. Boshlang‗ich musiqa tinglash tushunchalarini rivojlantirish. 
Musiqa darsida qo‗llaniladigan bolalar cholg‗u asboblari ikki turga 
bo‗linadi: kuychan va kuychan bo‗lmagan cholg‗u asboblar. Kuychan 
cholg‗u asboblarga: metallafon va ksilafon; kuychan bo‗lmagan cholg‗u 
asboblarga: doirachalar, rumbalar, marakasalar, uchburchaklar, qo‗g‗ir-

---

13 
choqchalar, shaqildoqlar, barabanchalar, yog‗och qoshiqlar kiradi. Mana 
shu musiqa asboblardan tuzilgan:
1. Orkestr – turli cholg‗ularda chaluvchi ko‗p sozandalardan 
tuziladi. 
2. Dirijyor – orkestrga rahbarlik qiladi
3. Ansambl – turli cholg‗ularda chaluvchi sozandalardan tuziladi
4. Solist – yakkaxon sozanda yoki yakkaxon xonanda bo‗lishi 
mumkin.
Musiqa mashg‗ulotlarining tarbiyaviy 
vazifa va maqsadlari 
Musiqa mashg‗ulotlarining 
ta‘limiy vazifa va 
maqsadlari 
Bolalarda harakat uyg‗unligini oshirish, 
ritmga mos qadam tashlash, yengil 
yugurish, oyoq to‗pillatish va qo‗llar 
bilan mashqlar bajarishga o‗rgatish. 
Bolalarning musiqiy-ritmik 
ko‗nikmalarini 
rivojlantirish. 
Asarni mazmuniga ko‗ra qismlarga ajrata 
olish hamda harakatda ifodalash malaka-
larini oshirish. 
Musiqa ohangini his etish va 
musiqa 
tinglash 
madaniyatini shakllantirish. 
Quvnoq va g‗amgin musiqa ohanglarini 
farqlashga, ketma-ket tovushlarni kuy-
lashga o‗rgatish. 
Bolalarda 
musiqani 
his 
etish, kuylash va tinglash 
qobiliyatlarini rivojlantirish. 
Davr bilan hamohang, faslga mos 
qo‗shiqlarni kuylashga o‗rgatish. 
Musiqa jo‗rligida ovozning 
sof va jarangdorligini rivoj-
lantirish. 
O‗zbek xalq raqs elementlarini musiqa 
jo‗rligida o‗rgatish va ijodiy qobiliyat-
larini tarbiyalash. 
Raqs 
san‘atiga 
bo‗lgan 
qiziqishni oshirish. 
Bolalarni milliy cholg‗u asboblari bilan 
tanishtirish. Zarbli va torli asboblarda 
ijroga o‗rgatish. 
O‗zbek milliy cholg‗ulariga 
bo‗lgan 
qiziqishlarini 
oshirish. 

---

14 
O‗yin davomida harakat ijodkorligini 
oshirish. 
Bolalar 
faolligi 
hamda 
jamoaviyligini oshirish. 
Bu mashg‗ulotlar o‗quv mazmunidan kelib chiqib, dastur asosida 
tuzilishi lozim. Bunda musiqiy asarlarning badiiy mazmuni, bolalar 
yoshiga mosligi, ilg‗or pedagogik texnologiyalardan foydalanilganligi 
hisobga olinadi.