O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi samarqand iqtisodiyot va servis instituti
Tovar moddiy zaxiralari inventarizatsiyasi natijalarini
Yüklə 213,26 Kb. Pdf görüntüsü
|
|
2.2.Tovar moddiy zaxiralari inventarizatsiyasi natijalarini rasmiylashtirish va xisobga olish tartibi 38 Korxonalarning buxgalteriya hisobi va hisoboti malumotlarining to'g'riligi ularning ishlab chiqarish zaxiralari inventarizasiya qilish bilan tasdiqlanadi. Ishlab chiqarish zaxiralarini inventarizasiya qilish "Inventarizasiyani tashkil etish va o'tkazish" nomli 19-son BHMS va "Tovar- moddiy zaxiralar" nomli 4-son BHMSlar bilan tartibga solinadi. Tovar-moddiy zaxiralar inventarizatsiyasi yukoridagi paragrafda ta’kilaganimizdek, raxbar buyrugi bilan tasdiklangan bir martalik yoki doimiy komissiya tomonidan utkaziladi. Shuningdek, inventarizatsiya rejali bulmasa, inventarizatsiyani utkazish to'g'risida ham raxbar buyrugi chikishi lozim. Inventarizatsiya natijalari korxona rahbari, bosh buxgalteri va inventarizatsiya komissiyasi raisi tomonidan imzolanadigan "Inventarizasiya jarayonida aniqlangan natijalar vedomosti"da umumlashtiriladi. Ushbu vedomostda tovar-moddiy zaxiraning har bir turi bo'yicha inventarizasiya natijasida aniqlangan farqlar kamomad va ortiqchalar summalari va shuningdek aniqlangan kamomadlar summasini olib borish tartibi: turli sortlar bo'yicha o'zaro qoplash, tabiiy kamayish me'yorlari miqdorida hisobdan chiqarish, aybdor shaxslar hisobiga olib borish va boshqa operasion xarajatlarga hisobdan chiqarish tartibi to'g'risidagi ma'lumotlar aks ettiriladi. O'rtacha oylik ish haqi hajmidan ortiq bo'lmagan miqdorda yetkazilgan zarar summasini aybdor xodimdan undirilishi ish beruvchining farmoyishiga muvofiq amalga oshiriladi. Bunday farmoyish yetkazilgan zarar aniqlangan kundan boshlab bir oydan kechikmasdan chiqarilishi lozim. Bunda yetkazilgan zarar qiymati inventarizasiya o'tkazilgan davrda mazkur joyda amal qilayotgan bozor narxlari bo'yicha hisoblanadi. 39 Agar xodimdan undirilishi lozim bo'lgan yetkazilgan zarar summasi uning o'rtacha oylik ish haqidan yuqori yoki zarar aniqlangan kundan boshlab bir oylik muddat o'tgan bo'lsa, yetkazilgan zararning undirilishi sud orqali amalga oshiriladi. Ish beruvchining tovar-moddiy zaxiralari o'g'irlanganda, kam chiqqanda, qasddan yo'qotish yoki qasddan buzish natijasida hamda boshqa hollarda yetkazilgan zarar qiymati bozor bahosi bo'yicha hisoblanadi. Inventarizasiya jarayonida aniqlangan tovar-moddiy zaxiraning bozor bahosini aniqlash uchun quyidagilardan foydalanish numkin: 1. ishlab chiqaruvchi tashkilotlardan va ularning rasmiy dillerlaridan, tovar xom-ashyo, ko'chmas mulk birjalaridan yozma shaklda olingan xuddi shunday mahsulotga doir narxlar to'g'risidagi ma'lumotlar; 2. Markaziy bankning kamomad (ortiqcha) aniqlangan sanadagi va tegishli tovar-moddiy zaxirani sotib olish sanasidagi kurslarning nisbati shaklida aniqlangan hisob-kitob koeffisientini qo'llagan holda sotib olish sanasidagi (tasdiqlovchi hujjatlar mavjud bo'lganda) tovar-moddiy zaxiralarning erkin konvertasiyalanadigan valyuta (EKV)dagi qiymati to'g'risidagi ma'lumotlar; v) tegishli davlat idoralarida mavjud bo'lgan narxlar darajasi to'g'risidagi ma'lumotlar; g) inventarizasiya o'tkazilayotgan davrda ommaviy axborot vositalari va maxsus adabiyotlarda e'lon qilingan narx darajalari to'g'risidagi ma'lumotlar; d) tegishli mol-mulkning qiymati to'g'risida baholovchining ekspert xulosasi. 40 Inventarizatsiya qilish natijasida tovar-moddiy zaxiralar bo'yicha hujjatlardagi ma'lumotlar va haqiqiy qoldiqlar orasida farq solishtiruv qaydnomasida rasmiylashtiriladi. Tovar-moddiy zaxiralarning qonun hujjatlarida belgilangan tartibda tasdiqlangan me'yorlar doirasida tabiiy kamayishi, korxona rahbari ko'rsatmasi bo'yicha tegishli xarajatlarga o'tkaziladi. Suiiste'mol qilishlar oqibatida yo'l qo'yilgan kamomad va yo'qotishlar aniqlangan taqdirda tegishli hujjatlar kamomad aniqlangandan so'ng 5 kun ichida tergov organlariga oshirilishi lozim, aniqlangan kamomad summasiga esa fuqarolik da'vosi qo'zg'atiladi. Aybdorlari aniqlanmagan o'g'irliklar bo'yicha ko'rilgan zararlar foyda solig'i bo'yicha soliqqa tortiladigan bazaga "Xarajatlar tarkibi to'g'risidagi Nizom" ning 1 - ilovasiga binoan kiritiladi. Biz tadkikot olib borgan «Surxon-Dori-Darmon» MCHJda ham rejali va rejadan tashkari inventarizatsiyalar utkaziladi. Jumladan, MCHJ raxbarining 2014 yil 11 dekabrdagi 73-T sonli buyrugi asosida MCHJga karashli 98-son dorixona 2014 yilning 12 dukabr kuni inventarizatsiyadan utkazilgan. Buyrukka asosan inventarizatsiya komissiyasiga kuyidagilar kiritilgan: raisi - MCHJ ichki nazorat bulimi boshligi J.Turayev, 7-son dorixona hisobchisi D.Xidirova va 98- son dorixona mudiri Sh.Nurboboyev. Inventarizatsiya inventarizatsiya ruyxati asosida utkazilgan (ilovaga karang). Inventarizatsiya ruyxatida inventarizatsiya utkazilgan joy, sana, moddiy javobgar shaxs bulmish – 98-son dorixona mudiri Sh.Nurboboyevning barcha kirim va chikim hujjatlarini buxgalteriyaga topshirganligi hamda inventarizatsiya natijasini tasdiklovchi tilxati, inventarizatsiyaning boshlanish va tugash vakti, inventarizatsiya moboynida aniklangan tovar birliklari soni va 41 summasi, shuningdek, inventarizatsiya kilingan tovarlar birma – bir aks ettirilgan. Jami 608 xil turdagi dori vositalari inventarizatsiyadan utkazilgan va jami 13 687 sumlik kamomad aniklangan. Aniklangan kamomad uchun moddiy javobgar shaxsdan tushuntirish xati olingan. Tushuntirish xatida kamomad dorixona mudirining uzi tomonidan kasalligi uchun ishlatilganligi va uning urnini koplashini taxkidlab utgan (ilovaga karang). Utkazilgan inventarizatsiya natijasi buyicha takksolama dalolatnoma tuzilgan (ilovaga karang). Aniklangan kamomadga MCHJ buxgalteriyasida kuyidagicha buxgalteriya yozuvi berilgan: Dt Kt Summa 4730 2920 13 687,0 Inventarizasiya jarayonida aniqlangan hisobga olinmagan (ortiqcha) tovar- moddiy zaxiralari aniqlangan sanadagi aynan shunga o'xshash tovar- moddiy zaxiralarining bozor qiymati bo'yicha baholanadi (ortiqcha chiqish sabablari va aybdor shaxslar keyinchalik aniqlanadi) va buxgalteriya hisobida quyidagicha aks ettiriladi: debet ''Tovar-moddiy zaxiralarini hisobga oluvchi schyotlar'' (1000-2900); kredit 9390 "Boshqa operasion daromadlar" schyoti. Aybdor shaxslar yoki moddiy javobgar shaxslardan kamomad summaning undirib olinishi buxgalteriya hisobida quyidagicha aks ettiriladi: debet ''Pul 42 mablag'larini hisobga oluvchi schyotlar'' (5000, 5200, 5600,5700) yoki ''Mehnat haqi bo'yicha xodim hisoblashishlarni hisobga oluvchi schyotlar'' (6700), yoki boshqa aktivlarni hisobga oluvchi schyotlar; kredit 4730 "Moddiy zararni qoplash bo'yicha xodimlarning qarzi" schyoti «Korxona buxgalteriyasida tovar- moddiy zaxiralarning kirim-chiqimlari xususidagi barcha birlamchi hujjatlar: manzil belgilari, imzolar, summalar va amalga oshirilgan tadbirlarning qonunga to'g'ri kelish-kelmasligi tekshiriladi». Kirim orderlaridagi yozuvlar tegishli to'lov hujjatlari, schyot-fakturalar, yukxatlar va boshqa hujjatlar bilan solishtiriladi. Noto'g'ri rasmiylashtirilgan hujjatlar qayta ko'rib chiqish uchun qaytariladi. Buxgalteriyada tekshirishdan o'tkazilgan hujjatlar taksirovka qilinadi, ya'ni material miqdori uning narxiga ko'paytirilib, hujjat bo'yicha umumiy summa aniqlanadi. Keyin barcha kirim-chiqim hujjatlari omborlar, jamlama hisobvaraqlar bo'yicha guruhlarga ajratiladi, bu guruhlar esa hisob narxi bo'yicha kichik guruhlarga bo'linadi. Bu hujjatlarning yakunlari M-43 shaklidagi materiallarning jamlama hisobi jamg'aruv qaydnomasiga yozib qo'yiladi. 43 44 XULOSA Tovar-moddiy zaxiralarining xo'jalik yurituvchi sub'ektlarda oborot mablag'lari guruhida hisobga olib boriladi. Bularning aksi buxgalteriya balansi aktiv tomonida yuritiladi. Tovar-moddiy zaxiralar - bu kapital doiraviy aylanishining birinchi bosqichidagi moddiy aktivlar, ya'ni hali ishlab chiqarish jarayoniga berilmagan va o'zlarining natural-moddiy shaklini to'liq, saqlab turgan ishlab chiqarish zaxiralari; asosiy podaga o'tkazish yoki sotish maqsadida o'stirilayotgan va boquvdagi chorva mollari; ishlab chiqarishdan olingan tayyor mahsulotlar; sotish uchun mo'ljallangan tovarlar; tugallanmagan ishlab chiqarish va yarim tayyor mahsulotlar hamda ishlab chiqarishdagi brakdan iborat. «Inventarizatsiya» so‘zi qayta hisobdan o‘tkazishni bildiradi. Korxonaning mulkining haqiqiy holati ularni qayta sanoqdan o‘tkazish, o‘lchash, tortish, sanash yo‘llari bilan amalga oshiriladi. Ushbu muolajalar birgalikda inventarizatsiyaning mohiyatini tashkil etadi. Tovar-moddiy zaxiralar inventarizatsiyasining zarurati va ahamiyati u tomonidan bajariladigan quyidagi funksiyalarda namoyon bo‘ladi: Birinchidan, hisob ma’lumotlarida ko‘rsatilgan tovar-moddiy zaxiralarning real borligini aniqlash va unga iqror bo‘lish. Ikkinchidan, tovar-moddiy zaxiralar bo‘yicha javobgar shaxslarning o‘z funksional majburiyatlarini qay darajada sidqidildan to‘liq bajarayotganliklariga baho berish. Uchinchidan, tovar-moddiy zaxiralar bo‘yicha hisob ma’lumotlari va ularning haqiqatda mavjudligining o‘zaro muvofiqligini ta’minlash. 45 Biz tadqiqot olib borgan «Surxon-Dori-Darmon» MCHJning asosiy faoliyati dori-darmonlar savdosi hisoblanadi. Shunga mos ravishda MCHJ tovar-moddiy zaxiralari ham asosan tovarlardan iborat. «Surxon-Dori-Darmon» MCHJda tovarlar asosan chakana savdoda, ya’ni dorixonalarda saklanadi va ularga moddiy javobgar shaxslar bulib aloxida dorixona mudirlari hisoblanadi. Dorixona mudirlari har oyning oxirgi kuniga uzlarining javobgarligidagi dori-darmonlarning koldigi va harakati to'g'risida hisobot topshiradilar. «Surxon-Dori-Darmon» MCHJda ham rejali va rejadan tashkari inventarizatsiyalar utkaziladi. Jumladan, MCHJ raxbarining 2014 yil 11 dekabrdagi 73-T sonli buyrugi asosida MCHJga karashli 98-son dorixona 2014 yilning 12 dukabr kuni inventarizatsiyadan utkazilgan. Buyrukka asosan inventarizatsiya komissiyasiga kuyidagilar kiritilgan: raisi - MCHJ ichki nazorat bulimi boshligi J.Turayev, 7-son dorixona hisobchisi D.Xidirova va 98-son dorixona mudiri Sh.Nurboboyev. Inventarizatsiya inventarizatsiya ruyxati asosida utkazilgan (ilovaga karang). Inventarizatsiya ruyxatida inventarizatsiya utkazilgan joy, sana, moddiy javobgar shaxs bulmish – 98-son dorixona mudiri Sh.Nurboboyevning barcha kirim va chikim hujjatlarini buxgalteriyaga topshirganligi hamda inventarizatsiya natijasini tasdiklovchi tilxati, inventarizatsiyaning boshlanish va tugash vakti, inventarizatsiya moboynida aniklangan tovar birliklari soni va summasi, shuningdek, inventarizatsiya kilingan tovarlar birma – bir aks ettirilgan. Jami 608 xil turdagi dori vositalari inventarizatsiyadan utkazilgan va jami 13 687 sumlik kamomad aniklangan. Aniklangan kamomad uchun moddiy javobgar shaxsdan tushuntirish xati olingan. Tushuntirish xatida kamomad 46 dorixona mudirining uzi tomonidan kasalligi uchun ishlatilganligi va uning urnini koplashini taxkidlab utgan. |