O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi samarqand davlat universiteti ro`yhatga olindi №2018 yil «Tasdiqlayman»
Yüklə 3,31 Mb.
|
|
Iqlimi va suvlari
Hind okeani iqlimining tarkib topishida uning geografik o‘rni asosiy rol o‘ynaydi. Okeaning katta qismi ekvatordan janubda joylashgan bo‘lib, uning shimoliy qismini iliq Yevrosiyo materigi va janubiy qismini sovuq Antaktida materigi G‘rab turadi. Shimoliy akvatoriyasining iqlimi Yevrosiyo, Afrika va Avstraliya materiklarining ta’sirida shakllanganligi tufayli yuqori haroratli iqlim xususiyatlari bilan farq qiladi. Janubda okean iqlimini shakllanishida Antarktida materigining ta’siri hukmronlik qiladi. Shuning uchun bu joylar okeanning eng sovuq raYonlari hisoblanadi. Hind okeani shimoliy qismining iqlim xususiyatlaridan biri Yevrosiyo materigi ta’siri natijasida mussonli havo oqimlarining vujudga kelishi va ularni yil fasllarga qarab o‘z yo‘nalishini almashtirib turishidir. Binobarin, okeaning shimoliy qismi uchun musson iqlim harakterli bo‘lib, yozda ekvatorial, qishda tropik havo massalari hukmronlik qiladi. Bu yerda havoning o‘rtacha harorati yozda 25-27 °S ni, Afrika qirg‘oqlari yaqinida 23°S ni tashkil etadi. Okeaning janubiy qismida harorat yozda 300 j.k. 20-25°S, 50° j.k. 5-6 °S va 60° j.k. dan janubroqda 0 °S dan past. Okean akvatoriyasida yillik yog‘ingarchiliq miqdori ham havo harorati singari bir tekisda taqsimlanmagan. Eng kam yog‘in Arabiston dengizining g‘arbida (100 mm), Antarktidaning yaqinida (250 mm) va subtropiklarning Sharqida (500 m) kuzatiladi. Eng ko‘p atmosfera yog‘ini Arabiston dengizining Sharqiga (3000 mm), Bengaliya qo‘ltig‘iga (3000 mm), ekvator yoniga (2000-3000 mm) va subtropiklarning g‘arbiga (1000 mm) to‘g‘ri keladi. Suv massalarining xossalari va harorati iqlim xususyatlari bilan uzviy bog‘liq. Okeanning shimoliy qismi yoz oylarida materiklar ta’sirida janubga nisbatan yaxshi isiydi. Shuning uchun qirg‘oq bo‘ylarida suvning harorati 30°S dan yuqori ko‘tariladi. Bu yerga sovuq suvlar ta’sir etmaydi. Shuning uchun okeanning shimoliy akvatoriyasi eng iliq joy hisoblanadi. Hind okeanidagi tropik va subekvatorial iqlim mintaqalaridagi harorat Tinch va Atlantika okeanlarining tropik va ekvatorial mintaqada ancha yuqori ekvatorial iqlim mintaqasidan janubga tomon harorat keskin pasayib boradi. Okean suvining sho‘rligi suv balansiga bog‘liq. Uning yuza qismida yillik bo‘g‘lanish 1380 mm ni tashkil etadi. Yog‘inlarning akvatoriya bo‘ylab taqsimlanishi esa har xil. Yog‘ingarchilik kam, bug‘lanish ko‘p bo‘ladigan Fors qo‘ltig‘ida suvning sho‘rligi 39-40 ‰ ga, Qizil dengizda 41-42 ‰ ga, Arabiston dengizida bug‘lanishga nisbatan yog‘ingarchiliq miqdori ko‘p bo‘lganligi sababli suvning sho‘rligi 32,0-33,0‰ gacha pasayadi. Janubiy tropiklarda suvning sho‘rligi 34-34,5‰ ga, Janubiy subtropik kengliklarda 35,5‰ ga va eng janubda 33-34‰ ga teng. Qizil dengiz tagidagi cho‘kmalardan katta miqdorda suv chiqarib turadigan issiq buloq topilgan. Buloq suvining issiqligi 70° va sho‘rligi 300‰. Issiq suvdan hosil bo‘lgan cho‘kindilardan o‘ziga xos evaporit tipidagi jinslar tarkib topgan. Uning tarkibida nodir metallar, jumladan mis bor. Okeanda suv sathining ko‘tarilish va pasayish jarayoni sutkasiga ikki martadan takrorlanib turadi. Suvning ko‘tarilishi ochiq okean qirg‘oqlarida va orollar atrofida 0,5-1,6 m gacha, ayrim qo‘ltiqlarda 5-7 m gacha yetadi. Suv sathining maksimal ko‘tarilishi Kambey qo‘ltig‘i uchun harakterli bo‘lib 11,9 m ni tashkil etadi. Yüklə 3,31 Mb. Dostları ilə paylaş:
|