O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi samarqand davlat universiteti ro`yhatga olindi №2018 yil «Tasdiqlayman»
Yüklə 3,31 Mb.
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Okeanning xalk xujaligidagi ahamiyati
|
Okean tagidagi zonalar
Hind okeani Tinch va Atlantika okeanlariga nisbatan shimoldan janubga qarab kamroq, masofaga cho‘zilgan. Shuning uchun ham bu yerda okean tagi tabiat zonalarining soni kam. Okean tagida ekvatorial-tropik janubiy mo‘’tadil, subantarktika va antarktika zonalari mavjud. Bu zonalarning yotqiziqlari bir- biridan farq qiladi. Masalan, ekvatorial-tropik zonada radiolyariy va qizil loyqalari keng tarqalgan, janubiy mo‘’tadil zonada farominifer loyqasi ko‘p uchraydi. Subantarktikada kremniyli diatom yotqiziqlari hukumronlik qilsa, antarktika zonasida aysberg yotqiziqlari katta maydonni egallaydi. Okeanning xalk xujaligidagi ahamiyati Hind okeani boshqa okeanlar singari biologik kimyoviy, mineral, yonilg‘i va energetika resurslariga juda boy. Shunga qaramasdan ular hozirga qadar yetarli darajada o‘rganilmagan va o‘zlashtirilmagan. Okeanning o‘rtacha biologik mahsuldorligi 35-40 kg/m2 ni, shelfda 350 kg/m2 ni va qirg‘oqbo‘yi pelagial zonada 250 kg/m2 ni tashkil etadi. Dunyo okeanidan ovlanadigan baliqning atigi 5% (3 mln.t ga yaqini) Hind okeaniga to‘g‘ri keladi. Atlantika okeanidan ovlanadigan baliq esa 39% ni (22 mln. t atrofida) tashkil etadi. Olimlarning ta’kidlashicha hozirgi sharoitda biologik resurslarning maqsadga muvofiq foydalanilsa, Hind okeanida baliq ovlashning yiliga 10-14 mln. t ga yetkazish imkoniyati bor. Okeanda eng ko‘p baliq ovlanadigan joy Arabiston dengizi va Adan qo‘ltig‘i hisoblanadi. Bu yerda sardinella, skumbriya, bombilya, qilich baliq, anchous, akula kabi baliqlar ovlanadi. Shri-Lanka, Baxrayn orollari, Avstraliyaning shimoli-g‘arbiy qirg‘oqlari yaqinidan marvarid va sadaf olinadi. Okean shelfi qazilma boyliklarga juda boy. Eng yirik neft va tabiiy gaz konlari Fors qo‘ltig‘i tagidagi cho‘kindi jinslar orasida topilgan. Bu yerda 10,6 mlrd. t neft zahirasi va 2,83 trln m3 gaz zahirasi borligi aniqlangan. Eng yirik kon Safaniya-Xafj bo‘lib, unda 4,3 mlrd. t ga yaqin neft zahirasi bor. Fors qo‘ltig‘idan 516 ta skvajina yordamida 1,35 mlrd. t neft qazib olinadi. yaqin kelajakda bu qo‘ltiqdan yiliga 500 mln. t neft qazib olish mo‘ljallanmoqda. Avstraliyaning g‘arbiy sohillaridan 11 ta neft va gaz konlari topilgan. Shularda Barrau neft koni va Nors-Ronkin gaz koni ishga tushirilgan. Birgina Barraudan yiliga 1,5 mln t neft qazib olinmoqda. Bu regionning gaz zahirasi 552 mlrd. m3 atrofida baholangan. Timor dengizi tagida ham 620 mlrd m3 va 70 mln t neft zahirasi borligi aniqlangan. Okeanning shimoli-g‘arbiy sohilidagi chuchuk suvlari deyarli bo‘lmagan mamlakatlarda sho‘r suv chuchutilib foydalanilmoqda. Jumladan Quvayt dengiz suvini chuchitish qurilmasi yordamida sutkasiga 212 ming m3 suvni chuchitib, mamlakatni ichimlik suv bilan ta’minlaydi. Saudiya Arabistonida ham dengiz suvi chuchitib foydalaniladi. Hind okeani Osiyo, Afrika va Avstraliya mamlakatlarining asosiy dengiz yo‘li hsoblanadi. Dengiz yullari okeanning shimoliy qismida yaxshi rivojlangan. Dunyo yuk oborotining 10% shu okeanga to‘g‘ri keladi. Hozirgi kunda neftni qazib olish va tashish okean suvi ifloslanishiga sabab bo‘lmoqda. Okean akvatoriyasini ifloslanishdan saqlash, ularni oldini olish va muhofaza qilish olamshumul ahamiyatga ega. Chunki suvlarning ifloslanishi ularning o‘simlik va hayvonot dunyosiga katta zarar yetkazadi, suvdan olinadigan oziq-ovqat xomashyolari zaharlanadi. Shuning uchun bunday ekologik muammolarni hal etilishiga xalqaro tashkilotlar alohida e’tibor bermoqda. |